چکیده:
دجال از مفاهیم مشهور آخرالزمانی در روایات اسلامی است. مضامین این روایات گاه تنها به اصل خروج موجودی به نام دجال در آستانه رستاخیز تأکید دارند، اما در بخشی از آنها ماجراهای تفصیلی و ویژگیهای شگفتانگیزی وجود دارد که موجب طرح دیدگاههای مختلف در اینباره و توجیه روایات با هدف پذیرش آنها شده است. از یک سو روایات تفصیلی غالباً در منابع سنی ذکر شده و منابع شیعی تنها حاوی روایات اصل خروج دجال است و از سوی دیگر موضوع دجال به منابع دینی اهل کتاب و راویان اسرائیلیات پیوند مییابد. این امر بررسی دیدگاهها و تحلیل اجمالی وضعیت دلالی و سندی روایات خروج دجال را ضروری مینماید. طبق این تحقیق اصل خروج دجال از مفاهیم اصیل اسلامی است و حتی فراوانی روایاتی که از جزئیات و تفصیل ماجراهای آن سخن گفتهاند، علیرغم لزوم توقف بر آنها، شهرت و استفاضه این موضوع را نشان میدهد.
خلاصه ماشینی:
از مهمترین مواردی که روایات دجال را نیازمند تأمل میسازد ذکر اجمالی دجّال در کتاب مقدّس و در عین حال وجود نام ناقلان اسرائیلیات در اسناد بسیاری از روایات، ابهامات و کلیگویی در روایات موجود در منابع شیعه و عدم معاضدت اخبار اهلسنّت با این احادیث، اشکالات دلالی بسیاری از روایات اهلسنّت، از جمله در عرضه آنها بر قرآن و انطباق با عقل و توجیهناپذیر بودن شماری از کارهای منتسب به دجّال است.
ابن منظور نوشته است: دجّال همان مسیح کذّاب است که دجل او کذب و این روایت در برخی منابع متقدم شیعی دیگر نیز نقل شده است(برای نمونه در اینباره نك: طوسی، 1411ق: 436؛ همچنین درباره صحت سند آنها نك: صادقی، 1389ش: 146).
با این حال در برخی روایات موجود در منابع فریقین از ده نشانه سخن به میان آمده است که دجّال یکی از آنهاست: و لا تقوم السّاعة حتّی تکون عشر آیات: طلوع الشّمس من مغربها و الدجّال و الدّخان و الدّابّة و یأجوج و مأجوج و خروج عیسی بن مریم؟ع؟ و ثلاث خسوف: خسف بالمشرق و خسف بالمغرب و خسف بجزیرة العرب و نار تخرج من قعر عدن آبین تسوق النّاس الی المحشر(ابنماجه، بیتا: ج2، 1347)؛ رستاخیز برپا نخواهد شد مگر آنکه ده نشانه واقع شود: برآمدن خورشید از محل غروب آن، دجال، دود، جنبنده، یأجوج و مأجوج، خروج عیسی پسر مریم؟ع؟، سه فرو رفتگی در مشرق، مغرب و جزیرة العرب و آتشی که از درون عدن پیدا میشود که مردم را به سوی محشر سوق میدهد.