چکیده:
چگونگی شکل گیری و سقوط فرقه از سوی برخی محافل قوم گرا و گریز از مرکز، همواره محل مناقشه بوده، اما با انتشار اسناد محرمانه اتحاد شوروی پس از (1991م، 1370ش)، زوایای بیشتری از مناسبات و مسائل پشت پرده وقایع مربوط به سالهای مورد نظر و همچنین سیاستهای شوروی در ارتباط با ایران و فرقه دموکرات آشکار شده است. یافته های این مقاله بر اساس روش ترکیبی یعنی ترکیبی از مطالعه تطبیقی و تحلیل عقلانی است و میکوشد به این مساله پاسخ بدهد که چه نسبتی بین پیدایش فرقه دموکرات و امتیاز خواهی نفتی شوروی در ایران وجود دارد. رقابت دیرین روس و انگلیس و انحصار نفت جنوب در ید استعمار بریتانیا از عوامل مؤثر در امتیازخواهی شوروی از نفت شمال بود. توجه شوروی به نفت شمال به اوان جنگ اول جهانی باز میگردد. اشغال بخش هایی از خاک ایران و خودداری شوروی از تخلیة آن علیرغم توافق قبلی، فرصت مقتضی امتیاز خواهی را برای شوروی فراهم نمود. گرچه شوروی تلاش میکرد تا شکل گیری فرقه دموکرات در آذربایجان را حرکتی مردمی و هویت طلبانه معرفی نماید اما بررسی و تحقیق در اسناد و شواهد عینی نشان میدهند که موجودیت، اهداف، مرامنامه و اقدامات فرقه دموکرات، همگی در شوروی تهیه و تدوین شده بود. فرقه دموکرات به موازات حزب توده و نیروهای چپ در راستای اهداف شوروی از آن جمله مساله امتیاز نفت شمال عمل میکردند. فرقه دموکرات آذربایجان درواقع ابزاری برای اعمال فشار به دولت مرکزی ایران و کسب امتیاز نفت بود. البته عوامل مختلفی در ناکامی شوروی برای کسب امتیاز نفت دخیل بوده اند. سیاست ورزی احمد قوام، شکایت ایران به سازمان ملل و فشارهای بین اللملی و مقاومت مردم آذربایجان در برابر فرقه از آن جمله اند.در این مقاله به همین وجه اخیر تاکید شده است. مقاله به این نتیجه رسیده است که هرچند مردم آذربایجان در ظهور و شکل گیری فرقه نقشی نداشتند اما در بیرون راندن آن و ناکامی شوروی در دستیابی به امتیاز نفت شمال نقش مهمی ایفا کردند. لازم به ذکر است روش پژوهش حاضر تفسیری- کیفی بوده است.
How the sect was formed and overthrown by some ethnocentric and centrifugal circles has always been controversial, but with the release of secret Soviet documents after (1991), more angles of the relationship and issues behind the events of the years in question. Soviet policies toward Iran and the Democratic Party have also been exposed. The findings of this paper are based on a combined method, ie a combination of comparative study and rational analysis, and tries to answer the question of what is the relationship between the emergence of a democratic sect and Soviet oil concessions in Iran. The long-standing rivalry between Russia and Britain and the monopoly of southern oil on British colonial iodine were among the factors influencing the Soviet conquest of northern oil. Soviet attention to northern oil dates back to World War I. The occupation of parts of Iranian territory and the Soviet refusal to evacuate it, despite a previous agreement, provided an appropriate opportunity for the Soviets to seek concessions. Although the Soviet Union tried to present the formation of a democratic sect in Azerbaijan as a popular and identity-seeking movement, a study of objective documents and evidence shows that the existence, goals, ideology and actions of the democratic sect were all developed in the Soviet Union. The Democratic Party acted in parallel with the Tudeh Party and the Left Forces in line with Soviet goals, including the issue of oil concessions in the North
خلاصه ماشینی:
واژگان کليدي : شوروي ، نفت شمال ، ايران ، فرقه دموکرات ، مردم آذربايجان مقدمه و بيان مسئله با پايان جنگ دوم ، متفقين تعهد نمودند خاک ايران را ترک کنند اما شوروي از اين فرصت براي وارد کردن فشار به ايران به منظورنيل به اهداف سياسي و اقتصادي بهره مي جست و با به راه انداختن نهضت هاي جدايي خواهي در مناطق تحت اشغال ارتش سرخ ، از اين نهضت ها به عنوان ابزاري در جهت تامين اهداف سياسي و اقتصادي خود استفاده ميکرد.
در تبيين نحوه و علل تشکيل فرقه دموکرات آذربايجان تحقيقات زيادي انجام گرفته و روايت هاي مختلفي ارائه شده است که از جمله آنها مي توان به نخست ، روايت رسمي رژيم پهلوي ، دوم ، روايت نويسندگان شوروي ، اعضاي حزب توده و بازماندگان فرقه و جريان چپ ، سوم ، روايت آمريکايي ها و انگليسي ها، چهارم ، روايت رسمي جهوري اسلامي و در نهايت ، روايت آکادميک از موضوع نفت و غائله فرقه دموکرات اشاره کرد.
او معتقد است که عوامل دروني از جمله آشنايي آذربايجاني ها با ايده هاي سوسياليستي به دليل هم مرزي با اتحاد شوروي ، سلطنت ستمگرانه محمدرضا شاه پهلوي ، فقر مردم ، حضور حزب توده و تبادل اتحاد و آزادي به دليل حضور ارتش سرخ در ايران و در نهايت مبارزه دهقانان با ملاکين و فئودال ها زمينه را براي تشکيل و ظهور فرقه دموکرات آذربايجان فراهم نموده است .