چکیده:
یکی از چالش های اصلی جمعیت موجود و رو به رشد انسان تامین غذا و تولید کشاورزی است. استفاده از منابع آب مثل دریاچه های طبیعی، آبگیرها، مخازن پشت سدها، آب بندها و رودخانه ها می تواند در دستیابی به منابع غذایی جدید نقش مهمی داشته باشد. این پژوهش با هدف ارزیابی اثرات اقتصادی – اجتماعی احداث سد آزاد بر توسعه روستایی و نظام های بهرهبرداری کشاورزی انجام پذیرفت. جامعه آماری شامل بهره برداران سرپرست خانوار ساکن روستاهای حاشیه سد آزاد در منطقه کلاترزان است. روش نمونه گیری تصادفی ساده برای انتخاب نمونه ها استفاده شد. داده ها از نوع میدانی و از طریق پرسشنامه و مصاحبه حضوری برای سال 99 جمعآوری گردید. تعداد نمونه های پژوهش بالغ بر 146 نمونه است. آمار توصیفی و روش منفعت -هزینه برای تجزیه و تحلیل دادههای پژوهش استفاده شد. نتایج پژوهش نشان میدهد، با احداث سدّ تعداد کل بهره برداران از 209 خانوار بهرهبردار قبل از احداث به 179 کاهش پیدا کرده است؛ و این باعث مهاجرت 473 نفر از مردم ساکن به ویژه جوانان به سایر مناطق اعم از شهر و سایر روستاها شده است. با توجه به کاهش ارزش تغییرات تولید محصولات کشاورزی (بعد از احداث) و ارزش منافع و هزینه های سدّ برای روستاییان حاشیه سدّ، مجموع کل منافع و هزینه به ترتیب 30/65557 میلیون تومان و 14/146368 میلیون تومان میباشد. نسبت منفعت به هزینه ( با نرخ تنزیل 18 درصد) بالغ بر 448/0 است و از نظر افراد نمونه توجیه اقتصادی ندارد. بازنگری الگوی بهینه تولید و سایر فعالیتهای ممکن در منطقه با توجه به تغییر ساختار و اندازه واحدها از سوی کارشناسان اقتصاد کشاورزی قویا پیشنهاد میگردد. نتایج مقایسه مطالعات با مطالعات مشابه نشان میدهد، در بیشتر موارد خانوارهای جابجا شده نگاهی چندان مثبت نسبت به اجرای چنین طرحهایی ندارند و نگرانی غالب معطوف به از دست دادن نیروهای کار جوان خانوادگی است. در خاتمه پیشنهاد میگردد، ارزیابی اقتصادی مناطق پایین سدّ نیز انجام گیرد.
یکی از چالشهای اصلی جمعیت موجود و رو به رشد انسان تامین غذا میباشد. استفاده از منابع ابی مثل دریاچههای طبیعی، ابگیرها، مخازن پشت سدها، اببندها و رودخانهها میتواند در دستیابی به منابع غذایی جدید نقش مهمی داشته باشد. این پژوهش با هدف ارزیابی اثرات اقتصادی – اجتماعی احداث سد ازاد بر توسعه روستایی و نظامهای بهرهبرداری کشاورزی انجام پذیرفت. جامعه اماری شامل بهرهبرداران سرپرست خانوار ساکن روستاهای حاشیه سد ازاد در منطقه کلاترزان است. روش نمونهگیری تصادفی ساده برای انتخاب نمونهها استفاده شد. دادهها از نوع میدانی و از طریق پرسشنامه و مصاحبه حضوری برای سال 99 جمعاوری گردید. تعداد نمونههای پژوهش بالغ بر 146 نمونه است. امار توصیفی و روش منفعت -هزینه برای تجزیه و تحلیل دادههای پژوهش استفاده شد. نتایج پژوهش نشان میدهد، با احداث سد تعداد کل بهرهبرداران از 209 خانوار بهرهبردار قبل از احداث به 179 کاهش پیدا کرده است؛ و این باعث مهاجرت 473 نفر از مردم ساکن به ویژه جوانان به سایر مناطق اعم از شهر و سایر روستاها شده است. با توجه به کاهش ارزش تغییرات تولید محصولات کشاورزی (بعد از احداث) و ارزش منافع و هزینههای سد برای روستاییان حاشیه سد، مجموع کل منافع و هزینه به ترتیب 30/65557 میلیون تومان و 14/146368 میلیون تومان میباشد. نسبت منفعت به هزینه ( با نرخ تنزیل 18 درصد) بالغ بر 448/0 است و از نظر افراد نمونه توجیه اقتصادی ندارد. بازنگری الگوی بهینه تولید و سایر فعالیتهای ممکن در منطقه با توجه به تغییر ساختار و اندازه واحدها از سوی کارشناسان اقتصاد کشاورزی قویا پیشنهاد میگردد. نتایج مقایسه مطالعات با مطالعات مشابه نشان میدهد، در بیشتر موارد خانوارهای جابجا شده نگاهی چندان مثبت نسبت به اجرای چنین طرحهایی ندارند و نگرانی غالب معطوف به از دست دادن نیروهای کار جوان خانوادگی است. در خاتمه پیشنهاد میگردد، ارزیابی اقتصادی مناطق پایین سد نیز انجام گیرد.
خلاصه ماشینی:
همچنين تعداد خانوارها، بعد از احداث سد نسبت به قبل از احداث سدّ، افزايش يافته (٣٤ خانوار)، ولي موجب کاهش جمعيت (٤٧٣ نفر) در منطقه حاشيه سدّ شده است که ميتواند ناشي از مهاجرت جوانان منطقه به شهرهاي ديگر براي ادامه زندگي به دليل پايين بودن ميزان زمين هاي کشاورزي براي اشتغال باشد.
ارزش کنوني کل مبالغ پرداختي به روستاييان بابت زمين هاي واگذاري شده (رجوع شود به تصویر صفحه) بررسي کل ارزش کنوني خالص ناشي از کاهش تغيير توليدات کشاورزي روستاييان حاشيه بعد از احداث سدّ نسبت به قبل از احداث سدّ آزاد در جدول (٨) آورده شده است .
13 / 17 ٢٩٠١/٧٢ = کل ارزش خالص ناشي از کاهش توليدات کشاورزي با بررسي کل ارزش از دست رفته واقعي زمين هاي کشاورزي واگذاري شده روستاييان حاشيه سدّ آزاد و با توجه به نظر کارشناسان جهاد کشاورزي و کشاورزان نمونه منطقه مورد مطالعه متوسط بازده خالص هر هکتار زمين ديم ٠/٦٢٢ و هر هکتار زمين آبي ٧/١٧١ ميليون تومان براي زمين هاي آبي در سال ١٣٨٥ ( قبل از احداث سدّ)، برآورد شده است .
همچنين احداث سدّ آزاد به ميزان ١٤٦٣٦٨/١٤ ميليون تومان براي روستاييان حاشيه سدّ هزينه داشته است که شامل کل ارزش خالص ناشي از کاهش تغيير توليدات کشاورزي روستاييان حاشيه بعد از احداث سدّ نسبت به قبل از احداث سدّ آزاد و کل ارزش از دست رفته واقعي زمين هاي کشاورزي واگذاري شده روستاييان حاشيه سدّ آزاد ميباشد.