چکیده:
پژوهش کنونی با هدف بررسی مفهوم رفق از دیدگاه لغتشناسان، اندیشمندان و منابع اسلامی انجام شده است. روش پژوهش ترکیبی از فقه اللغوی، همراه فقه القرآنی و فقه الحدیثی است؛ درباره یافتهها میتوان گفت که لغتدانان رفق را نرمی و لطافت در امور میدانند که سبب تسهیل و آسانگیری میگردد و حسن انجام عمل را در پی دارد. تعریف کارشناسان محورهای حالت روانی(مانند لین)، موضوع رفق (همه اقوال و افعال) و نتیجه رفق ( مانند تأنی) شامل میشود. در تعریف اسلامی رفق به محورهای «لین و نرمخویی» به عنوان ویژگیروانی، «تسهیل و آسانگیری» و «رسیدن به مطلوب» به عنوان کارکرد و «امور اجتماعی و فردی» به عنوان موضوع و نیز «کرامت نفس» و «صلاح و مصلحت» پرداخته شد.نتیجه آن که رفق ترکیبی از کرامت، انعطاف پذیری و آسانگیری در امور است. سایر تعبیرها در لغت، اصطلاح و متون دینی زیر مجموعه این سه هستند. لذا به علاقمندان این حوزه توصیه میگردد تا از این تعریف برای فعالیت-های پژوهشی، آموزشی و درمانی بهره گیرند.
خلاصه ماشینی:
با این وجود، پژوهشهای انجام شده از چند جهت دچار نقص هستند: اول، آن که در بسیاری از پژوهشها خلط مفاهیم صورت گرفته است؛ دوم، آن که پژوهشهایی که حتی به صورت مستقل به رفق پرداختهاند، به بررسی مفهوم لغوی آن بسنده کردهاند و همان را به عنوان تعریف رفق پذیرفتهاند؛ سوم، آن که هیچ یک از پژوهشها نه به مفهوم پژوهی از دیدگاه اندیشمندان و نه مفهوم پژوهی دینی نپرداختهاند؛ چه برسد به این که بین تعریفها به تعریف از دیدگاه دین، لغت و اندیشمندان اشاره و آنها را مقایسه نمایند و در نهایت به جمعبندی و تعریف واحد و یکپارچه دست یابند.
در تعریف اندیشمندان اسلامی نیز چند محور وجود داشت: اول، ویژگی و حالت روانیرفق با تعبیرهایی مانند: لین الجانب و حسن الانقیاد بیان شده است؛ دوم، آن که تمامتعاریف اصطلاحی در بیان متضاد رفق به واژه عنف اشاره نمودهاند و حال، آن که در تعاریف لغوی علاوه بر واژه عنف، خرق نیز آمده است؛ محور سوم، درباره موضوع رفق استو همه اقوال و افعال در جمیع احوال را شامل میشود؛ چهارم، درباره نتیجه رفق برخی به فعل جمیل اشارهکردهاند و برخی نیز ترک خشونت و درشتی را به عنوان پبامد رفق بیان کردهاند؛در حالی که برخی دیگر به آسانگیری و تأنی اشاره نمودهاند؛ محور آخر، آن که به عقیدهبرخی حالت رفق نتیجه صفت حلم و به عقیده برخی دیگر، نتیجه حسن خلق است.