چکیده:
سیّد بن طاووس در ساحتِ دینی، بیشتر به عالمی که در جمع آوریِ ادعیه نقش داشته است، شناخته میشود و آموزههای معرفتیِ بسیار ارزندۀ او که در کتابهایش مورد اشاره قرار گرفته، مغفول مانده است. مباحثی که وی در زمینۀ معرفت فطری خداوند، آیتیّتِ نفس در معرفهالله و دعوت به واقع گرایی به جای ذهن گرایی مطرح کرده است، در کنارِ آسیب شناسیِ روشها و رویکردهای متکلّمان و فلاسفه که در قالبِ نقدهای وی بر مناقشات و مخاصماتِ غیر ضروریِ متکلّمان و رویکردِ شبهه محور آنان در مباحث معرفتی قابل ملاحظه است، برخی از دیدگاههایِ سیّدبن طاووس را در موضوعات معرفت شناختی آشکار میسازد.
خلاصه ماشینی:
دعوت به واقع گرایی به جای ذهن گرایی سید در سرآغاز کتاب جمال الأسبوع، به طبیعتِ سرشار از نیاز انسان اشاره میکند و بیان میدارد که خدای متعال چگونه انسان را از فقر به غنا میرساند و برای آنکه دائماً نسبت به این فقرِ ذاتی، هوشیار بماند، در خلقت او آیات و نشانههای نیاز را مقدّر کرده است؛ اگر این تلاطمات نبود، بابِ معرفتِ خداوند تا حدود زیادی بسته میماند.
اما پس از آن، رویکردهای کلامی پررنگ شده است: «و مضى على ذلک الصدر الأول من علماء المسلمین و إلى أواخر أیام من کان ظاهرا من الأئمة المعصومین؟عهم؟ أجمعین» (ابن طاووس، كشف المحجة لثمرة المهجة، ص8) سید آنگاه به بیان نمونههایی از تذکارهای مورد نظرش میپردازد و در نهایت، مخاطب کتاب را به مطالعۀ آثاری همچون نهج البلاغه و توحید مفضل بن عمر و رساله اهلیلجه و دلایل عقلیِ موجود در آنها دعوت میکند.
توجّه به آداب عقلیِ محضر خداوند سیّد بن طاووس در کشف المحجه، ذکر کرده که من در ابتدایِ اقداماتم برای تألیف، کتاب زیارتی به نام مصباح الزائر نوشتم که خالی از بیان اسرار ربّانی و مطابق سیره معمول در دیگر کتب بود (نک: ابن طاووس، کشف المحجة لثمرة المهجة، ص 195) اما او آثار متأخر خود را آکنده از احکام عقلیِ ناظر به حضور در محضر خدا و پیامبر و اوصیای ایشان کرده است.
را در فطرت اولیه بندگان قرار نداده باشد بر آن بنده واجب است که در ادله، نظر کند تا آنچه را که وظیفه اوست بازشناسد (نک: ابن طاووس، کشف المحجة لثمرة المهجة، ص 69) اما با این حال معتقد است که فرض مذکور، فرض درستی نیست؛ زیرا خدای متعال معرفت خود را فطرتاً به بندگان عطا کرده است.