چکیده:
از اجزاء گسترش معنویت و اخلاق، توجه به ملاک فعل اخلاقی در مکتب اخلاقی اسلام (یعنی قرب اختیاری) است که هم حسن فعلی و هم فاعلی موجب آن میگردد. حسن فاعلی یعنی: خلوص نیت اگر باشد، در پذیرش عمل مربوطه تردیدی نیست و همچنین اگر اصلاً نباشد، در عدم پذیرش عمل مربوطه تردیدی نیست. اما اگر نیت قرب مغشوش گردد، بنا بر ظاهر روایاتی مانند «انا خیر شریک»، عمل مردود و غیر قابل پذیرش است. درحالیکه اگر اینگونه باشد، اکثر انسانها از کمال و سعادت و رضوان الهی محروم شده و دین اسلام حرجی میگردد و مسلمانان دچار یأس میشوند. مقصود ما از صعوبت حسن فاعلی همین است. در نوشتار حاضر، چهار راهحل به روش نقلی تحلیلی در برابر صعوبت مذکور ارائه شده است: «رفع صعوبت با تدقیق در مفهوم شرکت»، «رفع صعوبت با توجه به کیفیت عمل»، «پذیریش صعوبت و جبران آن با فضل و رحمت الهی یا شفاعت معصومین:» و «تشکیکی بودن مراتب قرب».
One factor of the promotion of spirituality and morality is the criterion of moral act in the Islamic school of moral thought (voluntary proximity to Allah) required by both the very good act and good intention of the agent. When good intention of the agent, i.e. the sincere intention, is there, the action will be undoubtedly accepted; and it will be rejected, otherwise. If the intention of proximity were impure, the act would be rejected according to the apparent meaning of some traditions such as "I am a good partner". If that were the case, most people would fail to attain perfection happiness and Allah's pleasure left alone in despair, and Islam would be a cause of strait. This is what we mean by the difficulty of good intention of the agent. In their essay and adopting a descriptive-analytic method, the authors have proposed four solutions: 1- "a close look into the concept of partnership"; 2- "dealing with the quality of the act"; 3- "embracing the difficulty but counterbalancing it through divine mercy or the intercession of infallible saints"; and 4- "that the stages of proximity is graded".
خلاصه ماشینی:
در صورت اثبات صعوبت نیت خالص، آیا اخلاق منحصر به کمّلین و اولیاء نمیشود و اکثر انسانها از فعل اخلاقی و کمال و سعادت و رضوان الهی بیبهره نمیمانند؟ آیا صعوبت مذکور با حکمت الهی و رعایت وسع انسان در تکلیف و با سهله و سمحه بودن شریعت اسلام منافات ندارد؟ صعوبت حسن فاعلی برای اثبات صعوبت حسن فاعلی یا نیت قرب که همان اخلاص است، آیات و روایات بسیاری وجود دارد که به برخی از آنها اشاره میکنیم: الف) «فَمَنْ كانَ یرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا یشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً» (کهف (18)، 110)؛ هر کس که امید دارد به لقای پروردگار نائل شود، باید عمل صالح انجام دهد و در عبادت پروردگار احدی را شریک قرار ندهد.
یعنی گرچه حسن فاعلی و اخلاص به معنای واقعی کلمه امری بسیار دشوار است و جز کمّلین از عهده آن برنمیآیند و عبادتی که ذرهای برای غیر خدا انجام شود مردود است، اما لوازم آن (یعنی شقاوت و محرومیت از کمال و سعادت و رضوان الهی) با فضل و رحمت الهی و شفاعت شافعین نفی میگردد.
به بیان دیگر، باید گفت که خلوص نیت در کل اعمال انسان صعب است، اما در برخی و در یکی از آنها در طول عمر سخت نیست و وقتی سخت نباشد، همه انسانها در صورتی که بخواهند، بهراحتی میتوانند فعل اخلاقی (ولو در یک در طول عمر) را انجام دهند و به کمال و سعادت اخروی نائل گردند، و بدینسان همه اشکالات مطرحشده در حکمت الهی و لزوم رعایت وسع مکلفین و سهله و سمحه بودن شریعت، منتفی میشود.