چکیده:
گسترش روزافزون شهرنشینی و افزایش تعداد شهرها و تغییرات کمی و کیفی آن تحت تأثیر عوامل مختلفی نظیر صنعتی شدن، مهاجرت روستائیان به شهرها، تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در جوامع مختلف بوده است. از دهه 20 به بعد که کشور دچار تحولات سیاسی عمدهای شد تحرک و جابجاییهای داخلی در کشور نیز بسیار محسوس شد. در آغاز دهه چهل با ادامه برنامههای عمرانی دولت و اجرای اصلاحات اجتماعی توسط محمدرضا شاه این تحرک و جابهجایی در کشور شدت بیشتری یافت. همزمان با برنامه عمرانی سوم در کشور، اصلاحات ارضی نیز که یکی از اساسیترین اصلاحات اجتماعی شاه درزمینۀ بهبود زندگی جوامع روستایی بود اجرا شد. این برنامهها موجب شدت مهاجرتهای داخلی و بهخصوص مهاجرتهای روستایی در کشور و رشد شهرها شد. در این پژوهش سعی بر آن است تا رشد شهرنشینی و تغییرات جمعیت شهری و افزایش تعداد شهرهای استان فارس در دهه چهل و پنجاه بررسی شود. روش پژوهش حاضر توصیفی -تحلیلی با تکیهبر منابع کتابخانهای است. طبق یافتههای پژوهش استان فارس که از مراکز عمده روستایی و ایلات و عشایر کشور بود در سالهای دهه چهل و بعد از آن با مهاجرت گسترده روستائیان به شهر و اسکان ایلات و عشایر در شهرها مواجه شد. شیراز مرکز استان پذیرای بیش از 50 درصد مهاجرین داخلی استان و خارج از استان بود. گسترش جمعیت شهری در شیراز موجب توسعه فیزیکی شهر، پیدایش و رشد پدیده حاشیهنشینی در آن شد.
The increasing expansion of urbanization and the increase in the number of cities and its quantitative and qualitative changes have been influenced by various factors such as industrialization, migration of villagers to cities, economic, social and cultural developments in different societies. From the 1930s onwards, when the country underwent major political changes, internal movements and movements in the country were also very noticeable. At the beginning of the sixties, with the continuation of government development programs and the implementation of social reforms by Mohammad Reza Shah, this mobility and movement in the country intensified. Simultaneously with the third development plan in the country, land reforms were implemented, which was one of the most fundamental social reforms of the Shah in improving the life of rural communities. These programs intensified internal migration, especially rural migration in the country and the growth of cities. In this research, we try to study the growth of urbanization and changes in urban population and the increase in the number of cities in Fars province in the sixties and seventies. The present research method is descriptive-analytical based on library resources. According to the research findings of Fars province, which was one of the major rural centers and tribes and nomads of the country, in the sixties and after, it was faced with widespread migration of villagers to the city and settlement of tribes and nomads in cities. Shiraz, the capital of the province, received more than 50% of the province's internal and external immigrants. The expansion of urban population in Shiraz led to the physical development of the city, the emergence and growth of the phenomenon of marginalization in it.
خلاصه ماشینی:
در مـورد مهاجرت های روستایی در استان فارس چندین مطالعه موردی وجود دارد کـه توسـط مرکـز جمعیت شناسی دانشگاه شیراز یا پهلوی آن زمان در طول یک سال به صـورت میـدانی و بـا تعریف جامعه آماری مشخص از گزینش چند روستا به صـورت اتفـاقی در شـمال ، جنـوب ، شرق و غرب استان انجام شده است .
در ایـن مرحله متوسط تعداد مهاجران روستایی سالانه طی این برنامه عمرانـی ٣٧٣ هـزار نفـر یعنـی حدود ٣/١ میلیون نفر به جمعیت شهرنشین کشور افزوده شد که ٤٨ درصد از ایـن افـزایش ناشی از مهاجرت روستائیان بـه شـهرها یـا تبـدیل نقـاط روسـتایی بـه شـهر بـود (زاهـدی مازندرانی ١٣٦٦: ٣٧).
(سروستان ، میمند، فراشبند، خنج و سعادت آباد) تعداد شهرهای ایـن استان نیز به ٢٩ منطقه شهری افزایش یافـت (منصـوریان و آیـت اللهـی ٢٥٣٧: ٣؛ زنجـانی و رحمانی ١٣٦٨: ٣٨-٦١) جدول شماره ١- نقاط روستایی تبدیل شده به شهر در سرشماری سال های ١٣٤٥- ١٣٥٥ شهر , جمعیت ١٣٤٥ , جمعیت ١٣٥٥ , شهر , جمعیت ١٣٤٥ , جمعیت ١٣٥٥ ارسنجان , 5919, 6510, سروستان , -, 6922 ابرقو , 7606, 10165, میمند , -, 5275 خرامه , 5610, 7084, فراشبند , -, 6752 صغاد , 5429, 6360, خنج , -, 5883 حاجیآباد , 5884, 7369, سعادت آباد (سعادت شهر) , -, 6773 زاهدان , 5538, 6361, *, *, * نورآباد , 5371, 10984, *, *, * مأخذ: (زنجانی و رحمانی ١٣٦٨: ٣٨-٥٩/٤٠-٦١) طبق جدول شماره ٢، به استثنای شهر شیراز که جمعیتی بیش از ٤٠٠ هـزار نفـر داشـت ، حدود دوسوم شهرهای فارس جمعیتی کمتر از پانزده هزار نفر و بقیه جمعیتی بین پـانزده تـا پنجاه هزار نفر داشتند.