چکیده:
انقلاب مشروطیت به رغم مطالعات گسترده، در برخی موضوعات از جمله نقش برخی کنشگران سیاسی و عناصر متنفذ محلی دور از کانون های مشروطیت، به بررسی بیشتری نیاز دارد. در این راستا دو شخصیت سیاسی زنجانی، میرزا ابوالمکارم و ابوطالب موسوی از جمله کنشگران دورۀ مشروطه به شمار می روند که تاکنون به جز اشاره های کوتاه منابع عمومی، کارنامه شان مورد بررسی قرار نگرفته است. برادران زنجانی با فراز و فرود در مواضع و چرخشهای سیاسی، در مقابل دو جریان مشروطه خواهی و ضدّ مشروطه نقشی شایستۀ بررسی ایفا کردند. در این پژوهش با بهرهگیری از منابع اصیل، روزنامهها و اسناد جدید و با استفاده از روش توصیفی-تبیینی به بررسی کارنامه و مواضع سیاسی این دو شخصیت زنجانی عصر مشروطه پرداخته شده است. مدعای نگارندگان پژوهش این است که مشروطه خواهی میرزا ابوالمکارم متاثر از ملاحظات و رقابت های طبقاتی با خاندانها و علمای نوظهور زنجان بود. مواضع ضدّ مشروطۀ میرزا ابوطالب نیز به سبب نزدیکی به دربار، رقابت با علمایی چون بهبهانی و مشروعهخواهی حاصل شد. این مواضع به تثبیت موقعیت میرزا ابوالمکارم در زنجان و قتل میرزا ابوطالب در تهران انجامید.
Despite extensive studies on Constitutional Revolution, there are some issues that need to be examined further in this subject, including the role of some political activists and influential local elements far from the centers of constitutionalism. In this regard, two Zanjani politicians, namely Mirza Abolmakarem and Aboutaleb Mousavi, were among the political activists of the constitutional period, whose roles and influence has not been examined so far, except for some brief references in public resources. The Zanjani brothers played a valuable role in the confrontation between the two currents of constitutionalism and anti-constitutionalism by rising and falling in political positions and turns. Using original sources, newspapers and new documents, this study uses a descriptive-explanatory method to examine the biographies and political positions of these two Zanjani personalities of the constitutional era. This research claims that Mirza Abolmakarem's constitutionalism was influenced by class considerations and rivalries with emerging families and scholars in Zanjan. Mirza Abutaleb's anti- constitutional stances were also formed due to closeness to the court, competition with scholars such as Behbahani, and Legitimacy movement. These positions led to the consolidation of Mirza Abolmakarem's position in Zanjan and the assassination of Mirza Aboutaleb in Tehran.
خلاصه ماشینی:
حکميـت ميرزا ابوالمکارم به سود طبقۀ فرودست تمام شد، اما به نظر ميرسـد ايـن مواضـع بـا توجه به رقابت هاي گذشتۀ علماي زنجان و حوادث سياسي مشروطه گرفته شـده بـود در تبيين اين موضوع ميبايست نخست به حکم مـلا قربـانعلي در تأييـد خواسـته هـاي امير افشار اشاره کرد.
ميرزا ابوالمکارم نيز بـا توجـه بـه حمايـت از مشروطيت در ماه هاي ابتدايي و رياست بر انجمن ولايتي زنجان ، با بسته شدن مجلس شوراي ملي، برخلاف برادرش ميرزا ابوطالب که درصدد مجـاب کـردن شـاه بـراي تأسيس مجلس کبراي دولتي بود، تصميم به اتخاذ سياست انزوا و انتظار گرفـت .
در ادامـه ، بـا نامه هاي پيش از جنگ زنجان خواستار عفو و اغماض نسـبت بـه همـۀ گـروه هـاي زنجاني مخالف مشروطه شد (روزنامه مجلس ، ٧ شعبان ١٣٢٧: شمار ە ١٥، ص ٢)، اما به علت وابستگي به طبقۀ فرادست ، در جريان اجراي مجازات ها اقدامي در ممانعت از تبعيض هاي صورت گرفته نسبت به تبعيـد و أخـذ جريمـه از عناصـر متنفـذ و در مقابل اعدام گروه هاي فرودست شهري انجام نداد.
در اوايل سال ١٣٢٥، امير افشار که براي تصاحب زمـين هـاي مـورد منازعـه بـا اسعدالدوله ، جواز علمايي چون ملا قربانعلي و سـيد عبـدالله بهبهـاني را بـه محـاکم تهران ارائه کرد و در مقابل از فعاليت هاي ضد مشروطۀ ملا قربانعلي ممـانعتي بـه - عمل نياورد، ميرزا ابوطالب به انتقاد از سياست هاي متنفذان زنجاني پرداخت (اسـناد خاندان موسوي زنجاني، ١٣٩٩).