چکیده:
رساله رجعت منسوب به مفضل بن عمر یکی از مهمترین متون روایی درباره غیبت و ظهورِ امام مهدی؟عج؟ است. این رساله در میانِ امامیان متقدّم چندان شناختهشده نبوده و ظاهراً از قرن ۸ق به سنت روایی امامیه راه یافته و از قرن۱۱ق به شهرت رسیده و مورد استناد بسیاری از متأخّران قرار گرفته است. این رساله اگرچه با روایاتِ دیگر، اشتراکاتِ زیادی دارد، در متن و سند آن، اشکالاتِ تاریخی و اعتقادی متعددی دیده میشود. مقایسه این رساله با منابع نصیری و به ویژه آثار خصیبی، نشاندهنده وابستگی این رساله به مذهبِ نصیری است. بنابر شواهدِ موجود، مسئول تدوین این رساله، خصیبی بوده و در پردازش آن از منابعِ امامی پیشین به عنوانِ قالبی برای بیانِ آموزههای نصیری بهره برده است. در این مقاله از روش تحقیق کتابخانهای و تحلیل متنی و سندی استفاده شده است.
The treatise of Raj’at attributed to Mufaddal ibn Umar is one of the most important Hadiths about the absence and reappearance of Imam Mahdi (as). This treatise was not very well known among the early Imamis and apparently entered to Imami Hadith from the 8th century AH and became famous from the 11th century AH and has been accepted by many late Authors. Although this treatise has some similarities with other Hadiths, there are many historical and doctrinal flaws in its text and Isnad. A comparison of this treatise with Nusayri sources, especially Khasibi's works, shows the dependence of this treatise on the Nusayri religion. According to the available pieces of evidence, Khasibi was responsible for compiling this treatise and in processing it he used former Imami sources as a template for expressing Nusayri teachings. In this article, library research method and textual and Isnad analysis have been used.
خلاصه ماشینی:
مفضل، محمدبن مفضل، عمربن فرات و محمدبن نصیر، به ترتیب بابهای هشتم تا یازدهم نصیریهاند(خصیبی، ۱۴۳۲ق: ۵۷۳-۵۸۶؛ ابنشعبه، ۲۰۰۶م: ۵۸) بنابراین سندِ روایت به روشنی بازتابدهنده یکی از ارکان اعتقادیِ نصیریه یعنی بابیت؛ چنانکه در متن رساله نیز به بابیت مفضل و محمدبن نصیر اشاره شده است(حلی، ۱۴۲۱ق: ۴۳۹؛ مجلسی، ۱۴۰۳ق: ج۵۳، ۶؛ خصیبی، ۱۴۱۹ق: ۴۱۹) در انگاره بابیت، زنجیره ابواب و نقد آن(صفری، ۱۳۹۶: سرتاسر).
خصیبی حتی ظاهراً متن روایت شلمغانی درباره تولد امام مهدی؟ع؟ را براساس این ذهنیت تغییر داده است(قس: خصیبی، ۱۴۱۹ق: ۳۵۵؛ با اثبات الوصیة، ۱۴۲۶ق: ۲۵۸؛ حسین بن عبدالوهاب، بیتا: ۱۳۹) نمونه دیگر داستانِ حمله زید/یزید بن سنان برادرزاده جریربن عبدالله بجلی به امام حسن؟ع؟ در مدائن است.
در رساله رجعت، جعدة، همسرِ امام حسن؟ع؟ دختر محمدبن اشعث شمرده شده(خصیبی، ۱۴۱۹ق: ۴۱۹) در حالی که بنا بر همه منابعِ شیعه و سنی او دختر اشعث بن قیس و خواهر محمّد بوده و این موضوع حتّی در احادیث اهلبیت؟عهم؟ نیز بیان شده است(کلینی، 1407ق: ج۱، ۴۶۲؛ ج۸، ۱۶۷).
به عنوان مثال ادعا شده در رجعت جویبارهایی از آب و عسل و خمر جاری میشود(خصیبی، ۱۴۱۹ق: ۴۳۰) که اشاره به آیه ۱۵ سوره محمد؟ص؟ دارد، این مضمون در دیوان خصیبی نیز آمده است(مرهج، بیتا: ۴۲۸).