چکیده:
ابداع علائم سهگانه حرکات کوتاه، ابتدائیترین نوع ابتکار مسلمانان در راستای خوانش صحیح و محافظت متن قرآنکریم از هرگونه تحریف و تغییریاست. با گسترش علامتگذاری مصاحف و پیدایش علامات جدید تفکیک علائم توسط قاریان دشوارتر میگردید. چارهاندیشی درمورد چالش مذکور موجب گردید سرانجام خلیل بن احمد فراهیدی (م170ق)، تحوّلی در علامات حرکات کوتاه ایجاد نماید. انتشار علامات ابداعی خلیل در جهان اسلام، به سرعت انجام نپذیرفت و با مخالفت برخی اندیشمندان مواجه شد؛ همچنین ساختار شکلی ابداع وی نیز ثابت باقی نماند. بطوری که میتوان این تغییرات را در ادوار مختلف در جهان اسلام پیگیری نمود. مقاله پیشرو ضمن بیان روند شکلگیری انواع شَکل علائم حرکات کوتاه در ادوار مختلف، به بررسی شیوه مصحفنگاران مشارقه و مغاربه در ضبط علامات مذکور در قرآن پرداختهاست که در نهایت با بررسی چهار گونه از ضبط علائم حرکات کوتاه و بررسی شَکل علائم تنوین در ادوار و اماکن مختلف روشن گردید، اوّلاً علائم حرکات کوتاه در طول تاریخ دارای شَکلی ثابت نبوده است؛ ثانیاً این علامات در بدو شکلگیری، تنها برای نشاندادن حرکت حروف صامت ابداع شد؛ امّا با گذشت زمان، بعنوان علائم کمکی برای نشاندادن حروف مدّی نیز مورد استفاده قرار گرفت. بررسیهای انجام گرفته در اینباره نشان میدهد که استعمال علائم حرکات کوتاه بعنوان علامت کمکی، نه تنها دارای مبنای دقیقی نیست که موجب دشواری خوانش متن نیز گردیدهاست.کلیدواژهها: قواعد ضبط، علائم کمکی
Inventing the three signs of short movements is the most basic kind of initiative of Muslims in order to read the text of the Holy Quran correctly and to protect it from any distortion and change. With the expansion of the marking of musafirs and the emergence of new symbols, which were generally drawn as dots, it became more difficult for readers to distinguish these symbols. while expressing the process of formation of different shapes of short movement signs in different periods, has studied the method of Mushaqah and Magharbeh Mus'hafs in recording the signs mentioned in the Holy Quran; Finally, by examining four types of recording of short movement signs and also examining the shape of Tanvin signs in different periods and places, it became clear that, firstly, short movement signs have not had a fixed form throughout history; Second, these symbols were originally invented only to indicate the movement of consonants; But over time, it was also used as an auxiliary symbol to indicate modal letters. Studies have shown that the use of short gestures as an auxiliary symbol not only has no precise basis but also makes it difficult to read the text.Keywords:Marking rules, auxiliary signs
خلاصه ماشینی:
مقاله پيش رو با روش تحليلي-کتابخانه اي ، ضمن بيان روند شکل گيري انواع ش کل علائم حرکات کوتاه در ادوار مختلف ، به بررسي شيوه مصحف نگاران مشارقه و مغاربه در نگارش علامات مذکور در قرآن کريم پرداخته است که در نهايت با بررسي پنج گونه از علائم حرکات کوتاه و نيز بررسي ش کل علائم تنوين در ادوار و اماکن مختلف روشن گرديد، اوّلا علائم حرکات کوتاه در طول تاريخ داراي ش کلي ثابت نبوده است ؛ ثانيا اين علامات در بدو شکل گيري، تنها براي نشان دادن حرکت حروف صامت ابداع شد؛ امّا با گذشت زمان ، به عنوان علائم کمکي براي نشان دادن حروف مدّي نيز مورد استفاده قرار گرفت .
با فرض پذيرش قول راجح ميان قرآن پژوهان دربارة اوّلين مبدع ضبط المصحف ، مبني بر اينکه ابوالاسود نخستين ضابط متن مصحف باشد؛ با توجّه به قديميترين اقوال پيرامون روش کار وي در ضبط مي توان گفت : طريقه وي در علامت گذاري حرکات کوتاه بدين صورت بود که مردي از قبيله «عْ بدُ اْلق يس » را از ميان سي نفر انتخاب کرد و به او گفت : «مصحف را بگير و مُرکّبي را که رنگ آن بر خلاف رنگ مصحف است تهيه کن ، وقتي دو لب خود را باز کردم ، يک نقطه روي آن حرف بگذار و وقتي آن ها را به هم بستم نقطه را در کنار حروف بگذار و وقتي آن را پايين آوردم نقطه را در زير حرف قرار بده و در هر کدام از اين ها اگر غّنه اي شد، دو نقطه قرار بده و او از اوّل مصحف شروع کرد تا آن را به پايان رسانيد» (ابن انباري ، ١٣٩٠ق ، ٤١/١).
علامت گذاري قرآن در قرن نخست همانگونه که بيان گرديد، نگارش علامات حرکات کوتاه در دو مرحله انجام گرديد؛ مطابق با مرحله اوّل ، آنچه مسلّم است ، ابداع ابوالاسود از همان ابتدا در ميان مشارقه مورد توجّه قرار گرفت و عالمان و مصحف نگاران دربارة استعمال آن واکنش نشان دادند.