چکیده:
فرسایش خاک در میان فرایندهای مختلف تخریب زمین، بهعنوان مشکل عمدۀ محیط زیستی شناخته شده است که باعث از بین رفتن خاک سطحی و مواد مغذی، کاهش حاصلخیزی و درنتیجه کاهش عملکرد محصول میشود. ارزیابی و تهیۀ نقشۀ ریسک و برآورد ارزش اقتصادی از دست رفته ناشی از اتلاف عناصر غذایی خاک میتواند زمینۀ لازم برای برنامهریزی منطقی برای پیشگیری و کنترل فرسایش بادی را فراهم سازد. هدف این پژوهش، برآورد اقتصادی پیامدهای فرسایش بادی در تالاب هامون است که یکی از کانونهای تولید گردوغبار در دشت سیستان محسوب میشود. این پژوهش در دو مرحله انجام شده است؛ در مرحلۀ اول با استفاده از مدل IRIFR که یک مدل تجربی برای برآورد شدت فرسایش بادی است، به بررسی شدت فرسایش و تهیۀ نقشۀ کلاسهای فرسایش (خطر)، و همچنین تعیین میزان تولید رسوب سالانه در تالاب هامون اقدام شده است. در مرحلۀ دوم و مبحث اقتصادی، در دو بخش و با بهرهگیری از اطلاعات بهدست آمده از مرحلۀ اول، با استفاده از دو روش ارزیابی ریسک و هزینۀ جایگزین، به تهیۀ نقشۀ ریسک، و ارزش اقتصادی ازدسترفته ناشی از اتلاف عناصر اصلی غذایی خاک در اثر فرسایش بادی در تالاب هامون اقدام شده است. یافتهها نشان میدهد که تالاب هامون دارای پنج کلاس خطر است که کلاس خطر کم با 41.15 درصد، بیشترین مساحت را به خود اختصاص داده است. در مبحث اقتصادی، از منظر نقشۀ ریسک تالاب، بیشترین شدت ریسک با 59.93 درصد در کلاس خیلی کم، 32.68 درصد در کلاس خیلی زیاد و 7.36 درصد نیز در سایر کلاسها واقع شده است. میزان ارزش اقتصادی ازدسترفتۀ عناصر اصلی خاک ناشی از فرسایش بادی در تالاب یادشده، معادل 994 میلیارد ریال برآورد شده است.
Among the various processes of land degradation, soil erosion is known as a major environmental problem that causes the loss of topsoil and nutrients, reduces fertility, and thus decreases in crop yield. Evaluating and preparing a risk map and estimating the lost economic value due to the loss of soil nutrients can provide the basis for rational planning to prevent and control wind erosion. The aim of this research is to estimate the economic consequences of wind erosion in the Hamoon wetland, which is considered as one of the centers of dust production in the Sistan plain. This research has been done in two stages; first, using the IRIFR model, which is an experimental model to estimate the intensity of wind erosion, an attempt has been made to investigate the erosion intensity, prepare a map of erosion classes (danger), as well as determine the amount of annual sediment production in Hamoon wetland. In the second stage and the economic discussion on the topic, in two parts and using the information obtained from the first stage, using two methods of risk assessment and alternative cost, to prepare a risk map, and the economic value lost due to the loss of the main nutritional elements of the soil action has been taken due to wind erosion in the proposed region. The findings show that Hamoon lagoon has five risk classes in which, the low-risk class has the largest area with 41.15 percent. In terms of economics, from the point of view of the risk map, the largest area of the wetland includes the intensity of risk with 59.93 percent in the very low class, 32.68 percent in the very high class, and 7.36 percent in other classes. The amount of lost economic value of the main soil elements due to wind erosion in the mentioned wetland is estimated to be 994 billion Rials.
خلاصه ماشینی:
Lyu et al)؛ ارزیابی خطر و ریسک بیابان زایی در منطقۀ باشتین سبزوار (سیلاخوری وهمکاران ، ١٣٩٨)؛ مدیریت ریسک خطر بیابان زایی منطقۀ عمرانی گناباد به وسیلۀ مقایسۀ کارایی دو مدل IMDPA و ESAs (جعفری و همکاران ، ١٣٩٨)؛ ارزیابی شدت و ریسک بیابان زایی و ارائۀ مدیریت دشت سگزی اصفهان (بوعلی و محمدیان بهبهانی، ١٣٩٨: ١٨١-١٩٤)؛ برآورد خسارت ناشی از فرسایش بادی (طوفان های گرد و خاک) در منطقۀ سیستان (میری و همکاران ، ١٣٨٤: ٧٦٥ـ٧٧٩)؛ برآورد ارزش اقتصادی نقش پوشش گیاهی در کنترل فرسایش خاک حوزة آبخیز کچیک (فارسی و همکاران ، ١٣٩٩)؛ ارزیابی اقتصادی خسارات زیست محیطی ناشی از خشکی تالاب هامون بر اکوسیستم سیستان (دهمرده و همکاران ، ١٣٩٨: ٢٠٩ـ٢٢٨)؛ بررسی ارزش اقتصادی کارکرد حفاظت خاک پوشش فصلنامه برنامه ریزی وآمایش فضا 136 گیاهی مراتع (خسروپور، ١٣٩٧)؛ ارزش گذاری اقتصادی کارکرد حفظ حاصلخیزی خاک در اکوسیستم های مرتعی احیاشده در مناطق خشک (قاسمی، ١٣٩٥)؛ برآورد ارزش اقتصادی هدررفت کمی و کیفی خاک و آب در مراتع در اثر فرسایش (آقابیگی، ١٣٩٥)؛ برآورد ارزش کارکرد حفاظت از مواد مغذی خاک در اکوسیستم های جنگلی (مبرقعی، ١٣٨٩: ٣ـ١٢)؛ ارزیابی ارزش پیشگیری از فرسایش خاک در تالاب های پکن (٢٠١١ ,.
Classes of soil erosion of Hamoon wetland in the IRIFR model فصلنامه برنامه ریزی وآمایش فضا 144 شکل ٢ نقشۀ نهایی شدت و کلاس فرسایش بادی تالاب هامون را براساس جمع بندی نهایی نقشه های نه گانۀ عوامل تأثیرگذار در فرسایش بادی نشان داده است .