چکیده:
امروزه در حوزه علم دینی، شبهات مختلفی، رواج یافته است. این شبهات که امکان، مطلوبیت و ضرورت علم دینی را نشانه رفته است، ریشه در تلقی و نوع نگاه به دین، علم و معرفت دینی دارد. بر پایه اختلاف نگاهها در زمینه علم دینی، رویکردها و دیدگاههای مختلفی شکل گرفته است. این رویکردها در چند محور کلی؛ نظیر «نقل محور» (نصبسند)، تجربهمحور، مبناگرا، اجتهادمحور و امثال آن، قابل تقسیماند. در نقلمحوری، اصالت به آموزههای نقلی داده میشود. این رویکرد، در میان موافقان و مخالفان علم دینی، طرفداران زیادی دارد. بیشتر منکران و مخالفان علم دینی، به دلیل نقلمحوری در معرفت دینی و تجربهگرایی در معرفت علمی (انحصار دین به نقل و علم به تجربه) از اساس با امکان، مطلوبیت و ضرورت علم دینی مخالفت میورزند؛ لذا شبهات زیادی را حوزه علم دینی طرح و رواج دادند. مقاله حاضر با روش تحلیلی-انتقادی به خاستگاه و مبادی شبهات علم دینی خواهد پرداخت. از مهمترین یافتههای مقاله این است که خاستگاه و مبادی اصلی شبهات علم دینی، ریشه در نوع دینشناسی، علمشناسی و روششناسی دارد.
خلاصه ماشینی:
مراد از دين در اينجا، دين اسلام و مراد از علم، رشتههای علمی و دسیپلین (Discipline) است؛ بر این اساس مراد از علم ديني، صرفاً علومي نظیر فقه، اصول، كلام، تفسیر، علم حديث و مانند آن نیست، هر چند این علوم به علوم دینی شهرت دارند؛ بلکه امروزه مراد، گزارهها و معارف تجربی (Scientific) (اعم از علوم انسانی و علوم طبیعی) است که بهگونهای متصف به دین بوده که از آن به «علم دینی» اطلاق میشود.
از جمله آثار در زمینه نقد دیدگاه منکران علم دینی، کتاب «علم دینی» از نگارنده است که مبانی و ادله آنان مورد نقد قرار گرفته است؛ اما در عین حال، اثری که به عوامل و خاستگاه شبهات علم دینی پرداخته باشد نیافتم؛ لذا مقاله حاضر، اثری نو و بدیع خواهد بود.
1. چیستی دین و معرفت دینی برخی منکران علم دینی، دین را منحصر در کتاب و سنت دانسته و معرفت دینی را نیز محصول فهم این دو منبع میدانند؛ لذا با ابتنا به مبانی دینشناختی، منکر تحقق علم دینی شده و بر اساس آن، شبهاتی را در این حوزه طرح و رواج میدهند.
این رویکرد در بین موافقان علم دینی، نوعی رویکرد حداقلی نیز میباشد که مبتنی بر نگاه حداقلی به دین است و برای نظام عقلی در هندسه معرفت دینی، اعتباری قائل نیست؛ بر این اساس، علم دینی، علمی است که از متون و نصوص دینی (اعم از کتاب و سنت) استخراج شده باشد.
در این دیدگاه، علم دینی، علمی است که از متون دینی استخراج شده باشد.