چکیده:
قاجارها برای حفظ و ادارۀ قلمرو ممالک محروسۀ ایران در اوایل حکومتشان، در کنار استفاده از قدرت شمشیر، از تدابیر و سیاستهای دیگری نیز بهره بردند. سنت حکمرانی خاندانی یا همان بهکارگیری اعضای خاندان شاهی بهعنوان حکمران ایالات و ولایات یکی از این تدابیر بود که پیش از این نیز در برخی از خاندانهای حکومتگر همچون سلجوقیان و صفویان به کار گرفته شده بود. یافتههای پژوهش نشان میدهد که آقا محمدخان، بهعنوان مؤسس سلسلۀ قاجاریه، سنت حکمرانی خاندانی را احیا کرد و دو تن از جانشینان بلافصل وی، فتحعلی شاه و محمد شاه، با محدود کردن استفاده از اعضای خاندان سلطنتی به فرزندان و نوادگان پادشاه در امر حکمرانی نوعی نوآوری در این سنت ایجاد کردند.
The Qajars used other measures and policies to protect and govern the territory of the forbidden countries of Iran in the beginning of their rule, in addition to using the power of the sword. The tradition of family rule or the use of members of the royal family as rulers at the state and provincial levels was one of these measures, which had already been used by some former ruling families such as the Seljuks and Safavids.The findings of the study, which was conducted by historical method and descriptive-analytical approach, show that Agha Mohammad Khan, as the founder of the Qajar dynasty, continued the tradition of family rule by employing all members of the royal family as rulers to govern different states and provinces of Iran. Dad and two of his immediate successors, Fath Ali Shah and Mohammad Shah, introduced a kind of innovation in this tradition by restricting the use of members of the royal family to the king's sons and grandsons.
خلاصه ماشینی:
تقسيمات سرزميني در پيوند با حکمراني خانداني در ايران اوايل دورٔە قاجاريه (١٢٦٤-١٢١٠ق ) نوع مقاله : پژوهشي فرشيد نوروزي ١/هوشنگ خسروبيگي ٢/نظام علي دهنوي ٣ چکيده قاجارها براي حفظ و ادارٔە قلمرو ممالک محروسۀ ايران در اوايل حکومتشان ، در کنار استفاده از قدرت شمشير، از تدابير و سياست هاي ديگري نيز بهره بردند.
براساس طراحي و برنامه ريزي ديوانســالاران ، قاجارها با توجه به هزينۀ زياد فعاليت هاي نظامي و منابع محدود مالي و انســاني، براي حفظ و ادارٔە قلمرو ممالک محروســۀ ايران که با تکيه بر شمشــير آن را به دست آورده بودند، بايد از ســنت سياست حکمراني خانداني استفاده مي کردند که پيش از اين نيز برخي از خاندان هاي حکومتگر همچون سلجوقيان و صفويان به کار گرفته بودند.
تقسيمات کلان سرزميني ايران در اوايل دورٔە قاجاريه به گواه خاوري شيرازي ، صاحب تاريخ ذوالقرنين ، ايران در زمان حکومت آقا محمدخان و فتحعلي شاه و قبل از منازعات ايران و روسيه و انعقاد عهدنامه هاي گلستان و ترکمانچاي شامل شانزده ايالت و صد و دو شهر با اهميت بود.
٣. جيمز بيلي فريزر، سفرنامۀ فريزر (معروف به سفر زمستاني)، ترجمۀ منوچهر اميري (تهران : توس ، ١٣٦٤)، ص ١١٧؛ سرجان کمبل ، يادداشت هاي روزانۀ ســرجان کمبل نمايندٔە انگليس در دربار ايران (ســال هاي ١٨٣٣ و ١٨٣٤)، (دو سال آخر سلطنت فتحعلي شاه )، به کوشش ابراهيم تيموري ، ج ٢ (تهران : دانشگاه تهران ، ١٣٨٤)، ص ١١٢٢؛ ميرزا حسن فسائي شيرازي ، فارسنامۀ ناصري، تصحيح منصور رستگار فسايي ، ج ١ (تهران : اميرکبير، ١٣٨٨)، ص ٧٥٩.