چکیده:
غزنویان اساسا حکومشی نظامی بودند. مژسسان آن سپهسالاران سامانی بودند که با
تضعیف قدرت سامانیان به تهاجماتی در مناطق شرقی دست زدند و با تصرف غزنه و پس
از آن خراسان به تشکیل حکومت پرداختند. واژهی سپپسالار درمنابع به صورت متفاوت آمده
است بیهقی نویسندهی معروف دورهی غزنوی دراثر خود (تاریخ بیهقی) این واژه را به صورت
سپاهسالار آورده است. در دورهی غزنوی این منصب به دو گونه بوده است» یکی سپپسالار
بزرگ بود که در سلسله مراتب نظامی پس از سلطان قرار داشت و فرماندة آرشد نظامی بود
و دیگری عنوان سپهسالارایالت, که در این حالت شخص از طرف سلطان به حکومت ایالات
منصوب میگردید. و درجنگها زیر نظر سپهسالار بزرگ فرماندهی لشکر خود را به عهده
داشت. این مقاله با جمعآوری اطلاعات کتابخانهای انجام شده است و به شیوهی توصیفی-
تحلیلی به بررسی عملکرد و نقش سپهسالاران در دستگاه قدرتمند غزنویان ازجمله نقش موّئر
آنها به عنوان موسسان سلسلهی غزنوی,» فرماندهی ارشد نظامی پس از سلطان» و حاکمیت
ایالات و در نهایت به هنگام جنگ به عنوان مشاور نظامی سلطان در تصمیم گیریهاء, می
پردازد.
خلاصه ماشینی:
در دوره ي غزنــوي ايــن منصــب بــه دو گونــه بــوده اســت ، يکــي سپهســالار بـزرگ بـود کـه در سلسـله مراتـب نظامـي پـس از سـلطان قـرار داشـت و فرمانـدة ارشـد نظامـي بـود و ديگـري عنـوان سپهسـالارايالت ، کـه در ايـن حالـت شـخص از طـرف سـلطان بـه حکومـت ايـالات منصــوب مي گرديــد.
ايـن مقالـه بـا جمـع آوري اطلاعـات کتابخانـه اي انجـام شـده اسـت و بـه شـيوه ي توصيفـي - تحليلـي بـه بررسـي عملکـرد و نقـش سپهسـالاران در دسـتگاه قدرتمنـد غزنويـان ازجملـه نقـش مؤثـر آنهـا بـه عنـوان مؤسسـان سلسـله ي غزنـوي ، فرماندهـي ارشـد نظامـي پـس از سـلطان ، و حاکميـت ايـالات و در نهايـت بـه هنـگام جنـگ بـه عنـوان مشـاور نظامـي سـلطان در تصميـم گيري هـا، مـي پـردازد.
از جملــه مقالاتــي کـه نويسـنده هـم بـه عنـوان پيشـينه ي پژوهـش در نظـر داشـته و هـم از آن اسـتفاده کـرده اسـت مـي تـوان سـاختار و عملکـرد سـپاه غزنويـان از اسـماعيل حسـن زاده را نـام بـرد.
در بخــش هايــي از ايــن مقالــه بــه عملکــرد سپهســالار و نقــش سپهســالاران در تأســيس حکومــت غزنويــان پرداختــه ، کــه ايـن قسـمت مـورد اسـتفاده قـرار گرفتـه اسـت .
اگــر چــه رســيدن بــه مقــام سپهســالاري مســتلزم داشــتن تجربــه ي نظامــي بــود کــه بيهقــي آن را تحــت عنــوان “شاگردي ســالاران ” آورده اسـت ، امـا گاه اتفـاق مي افتـاد کـه يک غـلام تـرک کـه قبـلا خـازن بـوده يـا منصبـي غيـر نظامـي داشـته و در امـور جنگـي تجربـه ي چندانـي نداشـته اسـت ، بـه ايـن منصـب برگزيـده مي شـد.
بـا اينکـه حکم سپهسـالاري از سـوي سـلطان بـه نـام احمـد صـادر شـده بـود، امـا قاضـي اصـرار برايـن داشـت کـه احمـد زيـر نظـر علـي بـن عبيـد الله سپهسـالار قـرار گيـرد.