چکیده:
علم بلاغت به علت شناساندن زیباییهای هنر شعری از قدیمالایام موردتوجه بوده است. در جهان اسلامی این علم توسط متکلمان برای نشان دادن اعجاز قرآن بسط و گسترش یافت و به تدریج در آثار مستقلی نگارش یافت. ابتدا تفکیک و دستهبندی در اجزاء این دانش صورت نگرفته بود ولی توسط سکاکی این تقسیمبندی صورت گرفت. پس از ظهور شعر فارسی در قرن سوم به این دانش توجه بیشتری شد و سرانجام در قرن پنجم اولین اثر یعنی ترجمان البلاغه تالیف شد. یک قرن بعد حدائق السحر تالیف شد که نوآوری مهمی در آن نیست. این نگارش کتابهای بلاغی همچنان در قرنهای بعد بهصورت تکرار مباحث ادامه یافت تا روزگار معاصر ما که کتابهای ارجمندی مانند فنون و صناعات ادبی از استاد همایی و کتابهای معانی و بدیع در بیان از دکتر سیروس شمیسا پدید آمدند. نویسنده اخیر به علت آشنایی با ادب غرب نوآوریهایی در این زمینه ارائه داده است.
خلاصه ماشینی:
از آن روزگار به بعد کتابهای تألیف شده سخن تازهای نداشتهاند –جز در گسترش صناعات بدیعی – تألیف دو کتاب توسط نویسندگان معاصر – استاد جلالالدین همایی و دکتر سیروس شمیسا – پدیده مبارکی در این زمینه است که اولی مباحث گاه پیچیده را به زبانی ساده و شواهد شعری و نثری زیبا بیان کرده و دومی تلاش کرده تا از نوآوریهای غربیان بهویژه در بحث استعاره سخنهای تازهای عرضه کند.
مرور ادبیات و سوابق مربوطه: درباره کتاب بلاغی و علم بلاغت –معانی و بدیع – آثار متعددی نوشتهشده است اما بررسی و مقایسه بین اولین آثار - که صدها سال از تألیف آنها میگذرد – با تألیفات اخیر در این زمینه و مقایسه نوآوریها در کتابهای متأخران بهصورت مدونی انجام نگرفته است که این پژوهش را تقریباً نو معرفی میکند.
شیخ جعفر زاهدی نیز کتاب روش گفتار را در علم بلاغت تألیف کرد که تعریفهای آن عمدتاً ترجمه از مطول تفتازانی است اما نمونههای شعری را بیشتر از اشعار فارسی برگزیده است (زاهدی، بیتا) همان کاری را که رجایی و تقوی در آثار خود کرده بودند او در مقیاس بیشتری این کار را انجام داد.
شاید بتوان گفت اولین کسی که کتابی به زبان ساده و روان با شواهد شعری فارسی تنظیم کرد استاد جلالالدین همایی –سنا – بود که با نگارش کتاب (فنون بلاغت و صناعات ادبی) خدمتی گرانبها به علوم بلاغی کرد و این کتاب هنوز ارزش خود را دارد و مورد استفاده پژوهشگران و مدرسان است.