چکیده:
از آن جا که که سنایی هم شاعر است و هم صوفی و هم حکیم به همین دلیل میتوان آثار او را از سه دیدگاه عرفانی و ادبی و فلسفی بررسی کرد . آثار او چون سیر العباد الی المعاد و حدیقه و دیوان اشعار و مثنویهای او از جمله سیر العباد الی المعاد که هفتصد و هفتاد بیت است بر وزن حدیقه است .
مثنوی عرفانی«سیرالعبادالی المعاد»ابوالمجدمجدودبن آدم سنایی غزنوی که به طریق تمثیل از خلقت انسا ن واقسام نفوس وعقول ومسایل اخلاقی دراینمنظومه سخن را نده ونیزسفرروحانی آ دمی ازعا لم خا ک به عا لم پا ک رامطرح میکند.در این سفر معنوی نفس عاقله یا عقل کل بعنوان پیروراهنما،روح انسان را همراهی میکند. این سلوک معنوی شامل: سیروسلوکی دربا طن ودرون انسان،چهارعنصر،ا فلا ک نه گانه وآشنایی با صفا ت ذ میمۀ منسوب به آنها وموثردرآدمی ودرنهایت وصول به عقل کل و فنای درآن است.این سیروسلوک درحقیقت همان هفت مرحله ی تصوف را فرایاد میآوردکه آدمی بعدازطی آن به فنای فی الله میرسد.
به سبب غلبۀ روح عرفانی و رواج معتقدات ا شاعره، عقل واستدلال از دیدگاه شاعران این دوره، در برابر شرع وعشق بی ارزش است. اوشعررا درخدمت زهدوعرفان خلاق درآورد.
خلاصه ماشینی:
کلید واژه: سنایی غزنوی، سیرالعباد، عقل مقدمه مثنوی عرفانی«سیرالعبادالی المعاد»ابوالمجدمجدودبن آدم سنا یی غزنوی به بحرخفیف در۷۰۰ بیت که به طریق تمثیل از خلقت انسان واقسام نفوس وعقول و مسایل اخلاقی در این منظومه سخن رانده و نیز سفر روحانی آدمی ازعالم خا ک به عالم پاک رامطرح میکند.
گاه او را در شناخت ذات خداوند عاجز و ناتوان میداند: کی به عقل و به دست و پای رسد بنده خواهد که در خدای رسد (سنایی، 1368: 90) عقل کاندر جهان چنو نرسد برسد در خود و در و نرسد (سنایی، 1368: 119) راه توحید را به عقل مجوی دیدة روح را به خار مخار (سنایی، 1388: 201) عقل در برابر پیامبر که در عرفان اسلامی پس از خداوند بالاترین مقام و جایگاه را دارد ارجی ندارد: عقل نزد پیامبر قد خم میکند، عقل کل در برابر پیامبر چون خاک کوی است و عقل حکمت را از پیامبر آموخته (در حدیقه به ترتیب در صفحات 203، 209).
سنایی بیشتر به تنزیه گرایش دارد وی در پایان با بیان اینکه سنایی در پی آن نیست که بگوید خدا چنین یا چنان است، بلکه دغدغه فکری او برحذر داشتن مخاطب از اندیشیدن در ذات خداوند است، افزود: به همین دلیل برای سخن گفتن حوزه سلب را ترجیح میدهد و در اشعارش به تنزیه صرف روی میآورد یا هر جایی که پای تشبیه به میان آمده است یا در مقام بیان صفات ثبوتی حق تعالی است، به جمع میان تشبیه و تنزیه روی آورده است که البته نقص این روش روشن شد و اشاره شد که علمی که از این روش حاصل میشود اجمالی و ناتمام است.