چکیده:
در شناخت هر چه بهتر یک اثر ادبی به ویژگی بیان مطالب و نحوه خاص ایراد آن توجه میشود. بین زبان یک اثر و ذهن و روح صاحب اثر ارتباطی تنگاتنگی برقرار است؛ چراکه ابزار یک نویسنده در انتقال اندیشه و احساسات وی، واژگان و الفاظاند. از جمله امکاناتی که باعث زایش موسیقی درونی شعر و نثر است، میتوان به صنایع بدیع لفظی از قبیل انواع سجع، انواع جناس، مراعات النظیر و... اشاره کرد. جناس یکی از ابزارهای ایجاد موسیقی در کلام است و کارکردهای مختلفی دارد. این نوشتار برآنست که سبک هنری دو اثر مرزبان نامه و جهانگشا را معرفی کند. نویسندگان این دو اثر با قدرت هنرآفرینی و خلاقیت زبانی بینظیرشان در خلق صنایع بدیعی به ویژه جناس توانستند با به کارگیری این آرایه با رعایت قواعد و قوانین کتب بلاغی، تنها به قصد زیور و زینت کلام به کار نگرفتهاند بلکه با ایجاد موسیقی و طنین کلام به القای بهتر معنا پرداختهاند. روش به کار رفته در این مقاله توصیفی – تحلیلی است به این گونه که پس از تعریف، به استخراج دقیق بسامد انواع جناس و تحلیل آنها پرداخته شده است نتایج بررسی شده نشان میدهد که جناس ناقص و اشتقاق بیشترین بسامد و جناس لفظی و تام کمترین بسامد را در هر دو اثر را نشان میدهند.
خلاصه ماشینی:
مرزبان نامه، جهانگشا، بدیع لفظی، جناس مقدمه بین سبک یک نوشته و روحیات و افکار صاحب نوشته ارتباط تنگاتنگی وجود دارد، یعنی با تأمل کردن در بافت کلام یک نویسنده یا شاعر میتوانیم با عمق افکار، روحیات و عواطف آن شاعر یا نویسنده آشنا شدیم برای استخراج ویژگیها و اختصاصات سبک ادبی یک اثر، بهترین و دقیقترین راه، توجه به مسألهی بسامد و ابداعات است، زیرا بسامدها و تکرارها، نشان دهندۀ ویژگی سبکی است و نیز خروج از هنجارها و بکارگیری ابداعات ادبی میتواند ویژگی سبکی هر شاعر و نویسندهای را جهت دهد و برجسته نماید.
از جمله صنایع لفظی و معنوی مرزبان نامه میتوان به این موارد اشاره کرد: سجع، جناس، موازنه و مترادف، تشبیه، استعاره، کنایه، تضمین، تضاد، مراعات النظیر، ارسال المثل و استشهاد به کار گرفته که موجب موسیقیایی خاص و زیبایی نثر گردیده است.
این نوع جناس با بررسی انجام گرفته فقط یک مورد در دیباچهی مرزبان نامه و جهانگشا یافت شده است.
این نوع جناس هم فقط یک مورد در دیباچه مرزبان نامه به کاررفته است، اما در دیباچهی تاریخ جهانگشا هیچ موردی به کار نرفته است.
با بررسیهای انجام شده در دیباچة هر دو اثر، در مرزبان نامه هیچ جناس لفظی به کار نرفته است اما در جهانگشا فقط یک مورد وجود دارد.
در بررسی تطبیقی این دو نوشته هر دو نوبسنده در به کار بردن انواع جناس به هم نزدیک هستند که باعث آهنگین شدن نوشتههای ایشان شده است؛ البته موسیقیایی تاریخ جهانگشا با وجود تاریخی بودنش بیشتر از مرزبان نامه است.