چکیده:
اجماعات از مهمترین مسائل علم اصول و از منابع مهم استدلال فقهاء است. اما بهعلت وجود موانع مختلف، دستیابی حسی بهقول معصوم درهریک از انواع اجماع ناممکن شده است. در این میان، اجماع تقریری اجماع جدیدیست که توانسته این مشکل را حل کند. این مقاله با تبیینی نو از اجماع تقریری -که از استاد سید مجتبی خامنه وام گرفته شده است - علاوهبر اثبات حجیت آن، تلاش کرده است از مسیر پاسخ به چالشهایی که دررابطهبا امکان تحقق شرایط آن وجود دارد، این اجماع را از سرنوشت اجماع دخولی مصطلح خارج و حضور معصومین بین اجماعکنندگان را ممکن سازد. بهمنظور رسیدن به این مقصود، اجماع از عصر فقهاء به عصر ائمه انتقال پیدا کرده و اجماع شاگردان ایشان پیرامون کتب احادیث شکل میگیرد. دراینبین شواهد تاریخی و روایی متعددی با روش فیشبرداری، جهت پاسخ به سوالات مربوط به امکان تحقق شرایط آن، تحلیل و توصیف شده و ازاینرهگذر نتایج ویژهای بهدستآمده است. اولا کتب اصحابی که بر آنها اجماع صورت گرفته است کتاب عمل و فتوا بودهاند، ثانیا امکان تایید یا رد کتب اصحاب برای تعدادی از ائمه اطهار وجود داشته است، ثالثا امکان کشف اجماع در عصر معصومین وجود دارد، رابعا تحصیل اجماع باوجود منقول بودن شهرت کتب ممکن است.
الاجماع من اهم المسايل فی علم الاصول و احد مصادر الاستدلال المهمه عند الفقهاء، لکن لوجود موانع مختلفه اصبح من المستحیل الوصول الی کلمه المعصومین (علیهم السلام) من طریق استعمال ای نوع من انواع الاجماع سوی الاجماع التقریری الذی هو اجماع جدید استطاع ان یحل هذه المشکله. وقد حاولت هذه المقاله، مع شرح جدید لها - وهی ماخوذه من الاستاذ السیدالمجتبی خامنه - بالاضافه الی اثبات صحتها، ان تفترق بین هذا الاجماع و الاجماع الدخولی؛ من خلال الاجابه علی التحدیات القايمه فیما یتعلق بامکانیه حدوث ذلک الاجماع و اثبت ان وجود الايمه ممکنا بین المجمعین. و تحقیقا لهذا الغرض، ینتقل الاجماع من عصر الفقهاء الی عصر الايمه، ویتکون اجماع تلامیذهم حول کتب الحدیث. وفی الوقت نفسه، تم تحلیل و وصف العدید من الادله التاریخیه والروايیه بطریقه تدوین الملاحظات، من اجل الاجابه علی الاسيله المتعلقه بامکانیه استیفاء شروطها، وتم الحصول علی نتايج خاصه بهذه الطریقه؛ اولا، التاکد علی ان کتب الصحابه المجمع علیها هی کتب العمل والفتوی، ثانیا، امکانیه الموافقه علی کتب الصحابه او رفضها لعدد من الايمه، ثالثا، امکانیه اکتشاف الاجماع فی عصر الايمه، رابعا: امکانیه التوصل الی الاجماع علی الرغم من ان شهره الکتب منقوله.
خلاصه ماشینی:
3. اجماع اصحاب در برههای از عصر حضور معصومین(علیهم السلام) تحقق یابد که امکان تأیید یا رد برای آنها وجود داشته و روند گسترش احادیث شیعی در بین شاگردان و شیعیانشان تحت نظارت آن حضرات باشد.
در ادامه، چهار سوال اصلی که برای این هدف لازم به نظر میرسند مورد بررسی قرار گرفته است: 1-2- ناقل بودن یا فتوایی بودن کتب باید در نظر داشت، از دوران امام باقر(علیه السلام) - که دوران شکوفایی علمی شیعه است - بیشتر اصحاب سرشناس، روایات ائمه اطهار(علیهم السلام) را کتابت میکردند (خدامیان آرانی، 1389، 1، 28)؛ ضمناً حضرات معصومین(علیهم السلام)، خود دستور به این امر داده بودند (کلینی، 1429، 1، 52).
2-2- در دسترس بودن کتب و امکان نظارت فقهی ائمه اطهار(علیهم السلام) اجماع تقریری وقتی شکل میگیرد که امکان تأیید یا رد کتاب بهدست امام(علیه السلام) وجود داشته باشد و همین مسئله است که آن را تبدیل به یک اجماع کاشف از قول معصوم(علیه السلام) به روش عقلی میکند.
در پی چنین شرطی، این مسئله پیش میآید که شهرتهایی که برای کتب روات در منابع رجالی ادعا میشود برای چه دورانی هستند؟ آیا در زمان صاحب کتاب و عصر اصحاب ائمه(علیهم السلام) شکل گرفتهاند یا در زمان علمای متقدم مثل نجاشی شهرت یافتهاند؟ و اینکه از منابع رجالی چگونه زمان تحقق شهرت را میتوان یافت؟ در ابتدا باید اشاره کرد که روشهای سهگانهای برای کشف اجماع تقریری وجود دارد که هرکدام از آنها ظرفیت روشن ساختن زمان اجماع اصحاب را دارند.