چکیده:
آوانماها در دو زبان فارسی و کُردی با وجود داشتن ویژگیهای مشترک، از نظر ردهشناختی و آرایش هجایی- واجی (= ساختار آوایی) تفاوتهای بنیادینی با هم دارند. این گونه از واژهها در زبان فارسی از مقولۀ اسم بهشمار میروند؛ در حالیکه در زبان کُردی به سبب اینکه افزون بر آوانماهای اسمی، آوانماهای فعلی نیز وجود دارد، چنین واژههایی عملاً به دو مقولۀ اسم و فعل تقسیم میشوند. از نظر ساختار هجایی- واجی نیز آوانماها، بهعنوان یک خانوادۀ واژگانی خاصّ، در هر کدام از این دو زبان غالباً دارای الگوهای مشخصّی هستند که در واژههای دیگر وجود ندارد؛ در واقع الگوی توالی هجاها و ترکیب واجها در آوانماها با واژههای غیرآوانمایی تفاوت دارد و ترکیب همخوانها در این گونه از واژهها با محدودیتهایی که در واژههای دیگر وجود دارد، مواجه نیست. الگوهای ساختار آوایی آوانماها در زبان فارسی غالباً مبتنی بر فرایند تکرار است، چه تکرار در هجا و چه تکرار در واج؛ به همین سبب موسیقی و هماهنگی در ریتم، شاخصۀ بارزی در ساختار آوانماهای این زبان محسوب میشود. در مقابل، در آوانماهای زبان کُردی تکرار در واج و هجا وجود ندارد و مشخصۀ ساختار آوایی آنها بر این فرایند مبتنی است که در حالت اسم مصدر یا حاصل مصدر همگی به واکۀ «ه/ ـە» /æ/ ختم شوند. برای این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است، دو کتابِ فرهنگ نامآواها در زبان فارسی و فەرهەنگی ڕێژنە، بهعنوان منبع دادهها قرار گرفتند و تمام نمونههای موجود در آنها، از جنبۀ ساختار هجایی- واجی بررسی و در الگوهای مشخصی دستهبندی شدند. برای بحث ردهشناختی آوانماها نیز افزون بر اینکه از نظر دستوری امکان یا عدم امکان صرف آنها برای ساخت فعل لحاظ شده، به کاربرد آنها در زبان روزمرۀ سخنوران نیز توجّه شده است.
Onomatopoeias in both Persian and Kurdish, despite having common features, are fundamentally different in terms of classification and phonetic structure. These kinds of words in Persian are considered as nouns; while in Kurdish, because in addition to nominal onomatopoeias, there are also verbal onomatopoeias, such words are practically divided into two categories: noun and verb. In terms of phonetic structure, onomatopoeias, as a special lexical family, in each of these two languages often have specific patterns that do not exist in other words. The pattern of syllable sequences and Phoneme combinations in onomatopoeias differs from non- onomatopoeias words and the combination of consonants in this type of word do not face the limitations that exist in other words. Patterns of phonetic structure of onomatopoeias in Persian language are often based on the process of repetition, whether repetition in syllable or repetition in phoneme; for this reason, music and rhythm harmony are a prominent feature in the structure of the onomatopoeias of this language. In contrast, in Kurdish onomatopoeias, there is no repetition in phonemes and syllables, and the phonetic structure of these words is not based on a specific process and only in the case of the infinitive, they all end in the vowel "e".