چکیده:
یُعد التحلیل النفسیّ للروایة مدخلاً مهماً لفهم الواقع الاجتماعیّ وما یُعانیه الإنسان من توترات وأزمات نتیجة ما أحدثته المدنیة الحدیثة وصراعاتها بین الموروث القدیم وتحدیات الحاضر. وتأتی هذه الدراسة النفسانیة لتسلّط الضوء علی العمل الإبداعی الممیّز للروائی الأردنی جلال برجس الذی نال الجائزة العالمیة للروایة العربیّة (بوکر) سنة 2021م علی روایته الاجتماعیّة «دفاتر الورّاق». والملاحظ أنَّ الروائی فی روایته هذه قد صوّر البیئة الاجتماعیّة التی عاشها بکامل أبعادها وخاصة السلبیة منها فی محاولة لتجسید الواقع المعاش، وما له من مظاهر مقیتة وانعکاسات حافلة بالصور المؤثّرة المثقلة بجراحات الماضی ومرارات الحاضر وغیاب المستقبل المأمول. وتحاول هذه الدراسة تحلیل نفسیة البطل الذی یمثّل شریحة الشاب المثقّف المحبط المتخبط فی انطواءاته الذاتیة ورؤاه الجانحة فی الخیال، وهی صورة حیة لا تغیب فی مجتمعات العالم الثالث الذی ینوء تحت وطأة الحداثة والتبعیة والانفصام الثقافی. وتتوخّی هذه المقالة من خلال منهجها النفسیّ والتحلیلی قراءةَ أحداث الروایة ومجریاتها المحبوکة بحرفیة تامة قراءةً فاحصةً تستطلع خبایا نفسیة الکاتب المتجلیة فی شخصیة بطل القصّة لتقف فی النهایة علی مغزی الحکایة وما تحمل من رسائل وخطابات تأتی فی الغالب لتصحّح اعوجاجات سلوکیة أصابت مجتمعاً تلاعبت به المحن والأزمات. ولعل أول مایستشف من هذه الروایة هو إحاطة الکاتب بتفاصیل الحیاة الاجتماعیّة التی عایشها ولامسها عن قرب، وبراعته فی تألیفها تألیفاً روائیاً.
جلال برجس رماننویس اردنی است. رمان اجتماعی او با ناام ددفترچاههای کتاابفروشد برناده
جایزه بین المللی ادبیات داستانی عربی )بوکر( در سال 1412 میلادی شد. این مقاله به جنباههای
مختلف این اثر خلاقانه میپردازد که در ان، رماننویس باا باه تصاویر کشایدن محایط اجتمااعی
قهرمان سعی در تجسم گذشتههای تاریک وتلخیهای حال حاضار او دارد. ایان داساتان حکایات
کتابفروشی فرهیخته را نقل میکند که خانه وکار خود را بر اثر زیادهخواهیهای طبقه فاسد جامعه از
دست داده، وباعث تنهایی، اوارگی وروانپریشی او شده اسات. قهرماان داساتان بار اثار فشاارهای
روزافزون روحی وروانی دست به اقدامات تلافیجویانه میزند وزندگی خاود ودیگاران را باه خطار
میاندازد. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل روانشناختی سعی دارد ابعااد شخصایتی قهرماان
داستان را که نمایانگر قشر سرخورده روشنفکران است، مورد بررسی وتحلیل قرار دهد. این داساتان
در حقیقت، جوامع جهان سومی را به تصویر میکشد که نتوانسته از زیر بار مدرنیسم، تمدن ناوین
وگسست فرهنگی نجات یابد. این رمان بیشتر در پی شناسایی معضلات جامعه شرقی است کاه در
تلاطم بحرانهای اجتماعی دچار اسیب وانحرافات رفتاری شده است. انچاه از بررسای اولیاه ایان
رمان به دست میاید، اگاهی نویسنده از جزيیاات زنادگی اجتمااعی وتسالط او بار تصویرساازی
مشکلات جامعه است. نویسنده این پیام را به مخاطب القا میکند که تحول وپیشارفت جامعاه در
گرو رشد تمامی اقشار جامعه است، وچنانچه تبعیض در ان حاکم شود پیشرفتی محقق نمیشود.
The psychological analysis of the novel is an important entry point for understanding the social reality and the tensions and crises that man suffers as a result of what modern civilization has brought about and its conflicts between the ancient heritage and the challenges of the present. This psychological study comes to shed light on the distinguished creative work of the Jordanian novelist Jalal Barjas, who won the International Prize for Arabic Fiction (Booker) in 2021 AD for his social novel “Notebooks of the Bookseller”. It is noticeable that the novelist, in his novel, depicted the social environment in which he lived in all its dimensions, especially the negative ones, in an attempt to embody the lived reality, and its abhorrent manifestations and repercussions full of impressive images burdened with the wounds of the past, the bitterness of the present, and the absence of a hoped-for future. And this study tries to analyze the psychology of the hero, who represents the segment of the educated young man who is disappointed in his subjective introversions and false visions in the imagination, which is a living image that cannot be missed in the complexes of the third world, which is under the pressure of modernity, subordination and cultural dissociation. This study attempts to analyze the psychology of the hero, who represents the frustrated class of the intellectual, floundering. in order to explore the secrets of the writer's psychology and her repressed visions embodied in the character of the hero. Exploring the features of the hero's personality ultimately leads to the significance of the story and the messages and discourses that it carries, which often come to correct behavioral distortions in a society wracked by crises. Perhaps the first thing that is learned from this novel is the writer’s knowledge of the details of the social life he lived and closely touched, and his skill in writing it in a novel.