چکیده:
«تجرّی»، اجمالا به حالتی گفته می شود که مکلّف با علم و اختیار، اقدام به جرم و گناه کند، ولی پس از اجرایی شدن مقصودش، عدم تطابق فعل و نتیجه با نیّت فاعل، کشف می شود؛ در نتیجه او فعلی را مرتکب شده که جرم و گناه نبوده است. موضوع تجرّی از موضوعات مهم در علم حقوق و اصول فقه می باشد. لیکن با عنایت به چند وجهی بودن این بحث، در باب این که ذیل مسائل و موضوعات کدام علم، قرار گیرد، اختلافاتی در دیدگاه علماء دیده می شود، هرچند غالبا در علم اصول فقه مورد بررسی قرار گرفته است. این موضوع از آن جهت اهمیت پیدا می کند که بعضا نگاه حقوقی و بنیادی به مسائل اخلاقی یا کلامی و بالعکس، موجب کسب نتایج ناصحیح می گردد. لذا اهمیت دارد که هر موضوعی با رویکرد صحیح مورد ارزیابی قرار گیرد و از منظر تخصص علمی مرتبط، واکاوی شود. در این پژوهش که به شیوه توصیفی-تحلیل صورت گرفته، ضمن تبیین ابعاد موضوع «تجرّی» به این دست یافتیم که: هرچند، این موضوع از منظر حرمت و عدم آن، فقهی یا قواعد فقهی است لیکن از جنبه شمول اطلاقات ادلهی حرمت بر «تجرّی» در جایگاه علم اصول است. از باب استحقاق عقاب متجرّی نیز گرچه ظواهر بر کلامی بودن بحث دلالت دارد، لیکن مطابق با ادلّه ی ارائه شده، موضوع کلامی نیست و در باب علم اصول فقه مطرح می شود؛ لیکن موضوع قبح «تجرّی» از مباحث کلامی است.
خلاصه ماشینی:
بررسی ماهیت علمی تجرّی محمد علی قادری1 1 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی (نویسنده مسئول) چکیده «تجرّی»، اجمالاً به حالتی گفته می شود که مکلّف با علم و اختیار، اقدام به جرم و گناه کند، ولی پس از اجرایی شدن مقصودش، عدم تطابق فعل و نتیجه با نیّت فاعل، کشف می شود؛ در نتیجه او فعلی را مرتکب شده که جرم و گناه نبوده است.
از باب استحقاق عقاب متجرّی نیز گرچه ظواهر بر کلامی بودن بحث دلالت دارد، لیکن مطابق با ادلّه ی ارائه شده، موضوع کلامی نیست و در باب علم اصول فقه مطرح می شود؛ لیکن موضوع قبح «تجرّی» از مباحث کلامی است.
معنای اصطلاحی «تجرّی» در بین آراء علمای اصول در تعریف اصطلاح تجرّی، اختلاف نظر مشاهده میشود و این اختلاف نظر از منظر و نحوه ي توجه به موضوع تجرّی ناشی شده است؛ زیرا در تقسیمات تجرّی، این بحث با توجه به علم مکلّف و موضوع آن، مصادیق متفاوتی پیدا میکند و همین علّت موجب شده است که در تعریف تجرّی نیز از جهت مصادیقی که شامل آن میشود، اختلاف دیدگاه وجود داشته باشد.
و اما در مورد ماهیت علمی بحث از قبح تجرّی نیز، گرچه اكثر علماء، اين بحث را به عنوان جهت اصولي مبحث تجرّي مطرح نموده اند، اما این قول قابل پذیرش نیست و این نتیجه همسو با دیدگاه امام خمینی (ره) و آیت الله مکارم است.