چکیده:
پیوند بین انسان و گیاه و همسان انگاری آدمی و درخت از دیرینه ترین تصورات و باورها در میان اقوام و ملتها بوده است. درخت از منظر آدمی همواره از موقعیتی قدسی و ساحتی مینوی برخوردار بوده و در بینش اساطیری ملتها تجلی های مختلف و گوناگون داشته است. در این مقاله ضمن برشمردن جایگاه این عنصر قدسیانه در فرهنگهای مختلف، مشخصاَ اهمیت جایگاه اساطیری درخت سرو در باور ایرانیان از دوران باستان تا دوره اسلامی مشخص و با پیگیری جلوه های اسطورهای آن در آیینهای مربوط به مرگ، تلاش میشود تا با مطالعه وجوه مشترک میان این مناسک، کاربرد این انگاره در آیین های زادمرد بررسی شود.
The union between human and plant and the likeness of Human and Tree has been one of the oldest belief among the nations. Tree always has had a sacred position for people and mythically has had various meaning in their imagination. In this paper by emphasizing on the sacred position of Tree among difference nations, it has been tried to examine the important and mythical position of Sarve among Iranian from ancient to Islamic period. In this paper by investigating the present of symbol of Sarve in funerary ceremony it is being tried to attract attention to common aspect of this custom and it persistence in Zadmard Ritual.
خلاصه ماشینی:
ابوالفتوح رازي در تفسير آيه اي از سوره فرقان که از «اصحابالرس» به عنوان قومي مشرک نام برده شده است ، به نقل از امام علي(ع ) آورده که اين قوم درخت صنوبري را ميپرستيدند و بدان لقب «شاه درختان» داده بودند و هر ماه در مراسم جشني آن را با انواع پارچه هاي حرير منقوش، آراسته و در پاي آن قرباني ميکردند (ابوالفتوح رازي، بيتا، ج ١٤: ٢٢٣ – ٢٢٥).
اعتقاد به هميشه سبز بودن سرو و جاودانگي آن، اين نقش را به صورت نگارهاي مناسب براي اين نوع از پارچه ها درآورد که به همراه نقوش ديگري همچون سيمرغ و يا عقاب و نيز عباراتي بسيار حکمت آموز همچون «غمگين مباش چون مرگ دير يا زود به سوي هر شخصي خواهد آمد» و يا «انسان هر قدر سالم و قوي باشد بالاخره روزي بر روي تابوت قرار خواهد گرفت » به کار ميرفت (روحفر، ١٣٦٧: ٢٥؛ همو، ١٣٦٩: ١٣؛ همو، ١٣٨٠: ٢٧) و يا بر روي تعدادي از دورهپوشهاي ضريح امام رضا(ع ) که متعلق به دوره قاجاريه است ، تصوير زيباي سرو به شکل بسيار شکيلي در ميان گل هاي رنگارنگ قلابدوزي شده است (محسني، ١٣٩٣: ٩٢) که همه اين نقوش و تصاوير کنايتي است ظريف به ابديت ، انوشگي و زندگي جاودانه .
در فرهنگ ايرانيان درخت سرو به دليل هميشه سبز بودن و زنده بودنش ، نمادي از جاودانگي و انوشگي است و اين درخت در آيين هاي مربوط به زادمرد نقش بسيار پررنگ و چشمگيري دارد.