چکیده:
مجموعه احادیث «تردّد خداوند» را که دربردارندۀ حدیث قدسی: «مَا تَرَدَّدْتُ فِی شَیْ‏ءٍ أَنَا فَاعِلُهُ کَتَرَدُّدِی فِی مَوْتِ عَبْدِیَ الْمُؤْمِنِ» است، میتوان از نمونههای بارز مشکلالحدیث دانست که قرنهاست موردبحث و گفتگوی محدثان، فقیهان، متکلمان، فیلسوفان، عرفا و مفسران شیعه و سنی قرار گرفته است. نوشتار پیش رو در پی آن است که اعتبارسنجی مجموعه احادیث «تردّد» را، بر پایه نظام اعتبارسنجی قدماییِ «کتابمحور» واکاود. هدف از اجرای این فرایند، نه فقط پی بردن به اعتبار این مجموعه از احادیث، بلکه افزون بر آن، ردیابی ورود این روایات به اولین مصادر حدیثی شیعه و جریان آن در منابع بعدی است. گردآوری مصادر اولیه دربردارنده این حدیث، میتواند باور نهفته در آن را به عنوان یک اندیشۀ پذیرفتهشده و فراگیر در میان امامیه مطرح کند. از این رو برای دستیابی به این دو مهم، یعنی: شناسایی راویان اول و نیز کشف اولین کتب حدیثی دربردارندۀ حدیث تردد، با تحلیل اسناد این حدیث ارزشمند و مشهور در منابع حدیثی موجود، به ردیابی آن در مصادر حدیثی اولیه و در نتیجه، اثبات اعتبار و استحکام آن دستیافتیم.
خلاصه ماشینی:
در جدول زیر، اطلاعاتی آماری از گزارش این حدیث در منابع متقدم حدیثی، از قرن سوم تا هفتم، درج و ارائه شده است: قرن نام کتاب مؤلف امام گوینده حدیث تردد حوزه حدیثی تعداد روایات قرن سوم المومن1 حسین بن سعید اهوازی (م حدود255ق) امام باقر ؟ع؟ امام صادق؟ع؟ کوفه قم 4 قرن سوم المحاسن2 احمد برقی (م280ق) امام صادق؟ع؟ از رسولالله؟ص؟ قم 3 قرن چهارم کافی3 کلینی (م329ق) امام باقر؟ع؟ امام صادق؟ع؟ از رسولالله؟ص؟ ری _ قم _ بغداد 4 «حدیث تردد» را به جِدّ میتوان در صدر احادیث مشکل دانست و تحیّر بزرگانِ عرصه فهم و فقاهت را در مضمون و محتوای آن نظارهگر بود.
قرن چهارم مصادقة الاخوان4 صدوق (م381ق) امام صادق؟ع؟ از رسولالله؟ص؟ قم _ ری _ بغداد 1 قرن پنجم الامالی5 طوسی (م460ق) امام صادق؟ع؟ از امامسجاد؟ع؟ بغداد 1 قرن پنجم مصباح المتهجد6 طوسی (م460ق) بدون سند و گوینده بغداد 1 قرن ششم مکارم الاخلاق7 حسن بن فضل طَبرِسی (م 600ق) بدون سند و گوینده _ 1 قرن ششم الدعوات/سلوة الحزين8 قطب الدین راوندی(م573ق) بدون سند و گوینده قم 1 قرن ششم مشکات الانوار9 علی بن حسن طبرسی(م حدود 600ق) بدون سند و گوینده _ 1 قرن هفتم فلاح السائل10 سید ابن طاووس(م664ق) امام صادق؟ع؟ حلّه 1 1 گفتنی آنکه تا پیش از قرن هفتم هجری، شرح و حاشیهای بر حدیث تردد از سوی عالمان و محدثان شیعه در دسترس نیست و صرفاً میتوان با تکرار این حدیث در کتب روایی و نیز کتب دعا بدون هیچگونه توضیح و تبیینی روبرو شد.