چکیده:
امروزه در مطالعات سبکشناختی و نیز نقد و تحلیل آثار ادبی، بررسی بنمایهها (موتیف یا موتیو) از نظر بسامد و کارکرد آنها، یکی از ارکان مهم شناخت سبک و از ابزارهای اصلی سنجش و نقد به شمار میرود. در میان سبکهای شعر فارسی، سبک هندی و از بین شاعران سبک هندی، صائب در بهرهگیری از بنمایه سرآمد است؛ بهگونهای که این امر، یکی از برجستهترین خصایص سبک هندی و شعر صائب قلمداد میشود. در این جستار، منظور ما از بنمایه، واژگان، ترکیبها، تصویرها، عبارتهای کلیشهای یا هر عنصر تکرارشوندهای است که شاعر بر محور آنها تصویرسازی، مضمونپردازی و ایجاد شبکۀ تداعی میکند. «خار سر دیوار» از بنمایههای پرکاربرد با بیش از نود بار تکرار در شعر صائب است. او بر اساس ویژگیها و جنبههای مختلف این بنمایه، مضامین و تصاویر متعدّد و متنوّعی آفریده که در این مقاله کوشیدهایم با روش توصیفی-تحلیلی، خوشۀ خیال این عنصر و تصویرگری صائب بر محور آن را تجزیه و تحلیل و بررسی کنیم. دستاورد پژوهش، نشانگر آن است که صائب بهمدد قدرت تخیّل شگفتانگیزش، از منظرهای متفاوت به یک پدیدۀ واحد مینگرد و در هر نگاه، معنایی تازه بر آن میافزاید و مضمونی نو میآفریند.
Nowadays, in stylistic studies, as well as in the criticizing and analyzing of literary works, the study of motives is one of the important factors of cognition styles and one of the main instruments of measurement and critique in terms of their frequency and function. Among the styles of Persian poetry, The Indian style and among the Indian style poets, Saeb came to enjoy the motif as one of the most prominent features of the Indian style and Sa'eb poetry. In this research, Motif, means the words by which the poet relies on illustration, theme design, and the creation of associate network, such as dew, bubbles, tear of kebab and paper flowers. “Thom on the wall” is one of the most popular motifs with more than 90 repetitions in Sa'eb poetry. Based on the various features and aspects of this motif, he created various themes and images. In this paper the researcher applied a descriptive-analytic method to analyze the illusion cluster of this element to study the of Sa'eb's image on its basis.
خلاصه ماشینی:
بنيان اين سبک بر کشف مضمون تازه و خلق «معني بيگانه » استوار است ؛ تا جايي که ميتوان آن را هدف غايي شاعران هنديگوي دانست ؛ ازاين رو، آن ها تمام تلاش خود را صرف تازگي خيال ها و تعدد و تنوع تصويرها ميکردند و در اين زمينه ، از ابزارهاي مختلف بهره ميجستند که يکي از مهم ترين آن ها، استفادة حداکثري از بن مايه ها (موتيف يا موتيو) است .
برخي از مهم ترين منابع نزديک به کار ما عبارت اند از: شفيعي کدکني (١٣٦٦)، در کتاب شاعر آينه ها، تعريفي اجمالي از بن مايه يا موتيو ارائه کرده و سپس از کوشش شاعران سبک هندي براي واردکردن موتيوهاي جديد به قلمرو شعر و نيز گسترش موتيوهاي قديمي سخن گفته است .
در اين مقاله ، منظور از بن مايه ، واژگان ، ترکيب ها، تصويرها، عبارت هاي کليشه اي يا تکيه کلام و به عبارتي، هر عنصري است با بسامد زياد که شاعر بر محور آن ها به طور متعدد و متنوع ، تصويرسازي، مضمون پردازي و ايجاد شبکۀ تداعي ميکند؛ مانند زلف ، شبنم ، گل ، حباب ، شمع ، آينه ، گردباد، سرمه ، اشک ، سرو، کاغذباد، گل کاغذي، ١.
گويندگان اين شيوة سخنوري چون پيوسته به دنبال مضمون تازه و معني ناگفته بودند، به بن مايه ها به عنوان يکي از ابزارهاي اصلي در پديدآوردن شعر نگاه ميکردند؛ بنابراين ، در اين سبک ، استفاده از بن مايه ، با علم و آگاهي و براي رسيدن به هدفي مشخص و از پيش تعيين شده صورت گرفته است ؛ درحاليکه شاعران دوره هاي قبل ، اغلب به مقتضاي شعر و حال وهواي آن ، از بن مايه ها استفاده ميکردند.