چکیده:
از روزهای آغازین نزول قرآن، تلاشهای بسیاری برای درک آیات الهی صورت گرفته است. فهم فکورانه آیات، با چگونگی درک معنایی درست از آیات ارتباط مستقیم دارد و بههمین جهت، از جمله چالشهای مهم در تفسیر قرآن، شناسایی دقیق روابط بینواژگانی است. آیۀ 67 سورۀ فرقان از جمله آیاتی است که مفسران در فهم آن با هم اختلافنظر دارند. در این آیه، دو واژۀ «اسراف» و «اقتار» بهعنوان یک دوگان تقابلی مطرح شدهاند و از واژۀ «قوام» بهعنوان حدّ وسط میان آنها یاد شده است. الگوی «مربع نشانهشناسی» یکی از الگوهای منتخب و روشی برای بازنمود ژرفساخت معنایی متن، مبتنی بر روابط تقابلی است که توسط الگیرداس گریماس تبیین شده است. در این پژوهش سعی بر آن است تا از طریق واکاوی دوگان تقابلی «اسراف» و «اقتار»، فهم عمیقتری از مفاهیم آیۀ 67 سورۀ فرقان به دست آید. در نوشتار حاضر، مقولۀ مشترک بین این دو مفهوم، «مصرف مال» در نظر گرفته شده است؛ بنابراین صرف «مال» یا بود و نبود آن مدّنظر نیست. یافتههای این پژوهش حاکی از آن است که لایههای معنایی «اقتار» از واژگانی مانند «امساک» و «بخل» تشکیل شده است. همچنین واژۀ «اسراف» شامل لایههای معنایی مانند «تبذیر» و «تعفف» است. در این میان، طیفهای مختلف دیگرِ مصرف مال چون «قوام» و «قناعت» نیز وجود دارند. قرآن برای بیان حد میانۀ این دو واژه، از کلمۀ «قوام» استفاده کرده است که دقیقاً با مطالعات نشانهشناختی تطبیق دارد.
Many attempts have been made to understand the divine verses since the early days of the revelation of the Noble Quran. The correct understanding of the verses is directly related to how to understand the meaning of the verses and therefore, one of the important challenges in tafsir (Arabic: تفسیر, Quranic exegesis) of the Noble Quran is the accurate identification of the inter-lexical relationships. One of the verses that mufassirun (Arabic: مفسرون, an author of a tafsir) disagree on is the verse 67 of Surah al-Furqan (Arabic: سوره الفرقان). In this verse, the words “extravagant” (Arabic: اسراف) and “niggardly” (Arabic: اقتار) are presented as a contradictory double and the word “consistency” (Arabic: قوام) is mentioned as the middle meaning (mediate) between them. The “semiotic square” pattern is one of the selected patterns and a method for deep representation of semantic structure of the text based on the contrary relationship explained by Algirdas Julien Greimas. It is an attempt in this research to gain a deeper understanding of the concepts of verse 67 of Surah al-Furqan by analyzing the opposing dualities of “extravagant” (Romanized: Israf) and “niggardly” (Romanized: Iqtar). The common category in the present article between these two concepts is considered “consumption property”. Therefore, only “property” or absence of it is not considered. The findings of this research indicate that the semantic layers of “Iqtar” are composed of words such as “Imsak” (Arabic: امساک, retention or abstaining) and “Baukhl” (Arabic: بخل, meaning: the quality of being miser or the state of being unwilling to spend money, avarice). Also, the word “Israf” includes semantic layers such as Tabdhir (Arabic: تبذیر, meaning: act of wasting) and “Tʿaffuf” (Arabic: تعفف, meaning: the state of being virtuous). In the meantime, there are other different ranges of consumption property such as “consistency” (Arabic: قوام, qawam) and contentment (Arabic: قناعه, qanaʿat). The Noble Quran uses the word “consistency” to express the intermediate limit of these two words, which is precisely consistent with semiotic studies.
خلاصه ماشینی:
موقعیت 1: اسراف چنانکه بیان شد، بر اساس مربع نشانهشناسی در این ترم، حد مشترک بین اسراف و اقتار «انفاق» یا «صرف مال» است که در بالاترین سطح صرف مال قرار دارد؛ یعنی شخص نفقهدهنده بهمیزان بالایی به صرف مال خود میپردازد.
شکل 6: ترم 1 مربع نشانهشناسی اسراف و اقتار پیجویی معنایی در واژگان قرآن کریم نشان میدهد که این مفهوم با واژه «اسراف» از مادۀ «سرف» بیان شده است.
شکل 7: ترم 2 مربع نشانهشناسی اسراف و اقتار در بررسی واژگانی این مفهوم و شبکۀ معنایی پیرامون آن، بیانکننده این حالت واژه «امساک» است.
شکل 8: ترم 3 مربع نشانهشناسی اسراف و اقتار در بررسی واژگانی این مفهوم در قرآن به ویژه آیه 67 سورۀ فرقان، واژۀ «اقتار» جلب توجه میکند.
شکل 9: ترم 4 مربع نشانهشناسی اسراف و اقتار بررسی واژگان قرآنی نشاندهنده مفهوم «تعفف» برای بیان این حالت است.
شکل 11: متاترم 5 مربع نشانهشناسی اسراف و اقتار دقت در این متاترم و همچنین تصریح آیه 67 سوره فرقان نشان میدهد که واژۀ «قَوام» رساترین واژه برای بیان این مفهوم است.
بعد از بررسی چهار ترم اصلی و چهار متاترم از مربع معناشناسی گریماس میتوان اضلاع مختلف این مربع را بهصورت زیر ترسیم کرد: شکل 15: مربع نشانهشناسی کامل اسراف و اقتار از واکاویهای انجامشده به دست میآید که «اسراف» از نظر مفهوم لغوی، معنای گستردهای دارد و به هر نوع صَرف بیحدوحصر گفته میشود؛ خواه صرف بیحدوحصر مال باشد یا امور دیگر!