چکیده:
آسیب شناسی چالش های حکمرانی در مناطق آزاد گواه است که مشخص نبودن جایگاه الگوی اداره و مدیریت مناطق آزاد در اقتصاد کشور و نبود شفافیت در اهداف نهایی این مناطق و نیز متناسب نبودن برخی از قوانین و مقررات با فضای حاکم بر مناطق آزاد از عمده تعارض ها و ناکارآمدی ها در این مناطق است که با اصلاح چالش های مطرح شده می توان به تحقق اهداف تعیین شده برای مناطق آزاد امیدوار بود. بازنگری قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری-صنعتی نیازمند این است که با آسیب شناسی دقیق از مناطق موجود، نقاط ضعف این مناطق شناسایی شود و سپس الگوی مدیریتی جدید تدوین و متناسب با آن نیز قوانین و مقررات حاکم بر این مناطق اصلاح شود. در غیر این صورت قوانین موجود مناطق آزاد به هدررفت منابع منجر می شود و دستاوری برای این مناطق نخواهد داشت. برای بهبود عملکرد این مناطق، بازنگری در ساختار دبیرخانه مناطق آزاد، بازنگری در نحوه تامین مالی این مناطق، هدفمند کردن معافیت های مالیات، تمرکز بر هدف گذاری تخصصی در مناطق آزاد، تمرکز بر جذب سرمایه گذاری خارجی به صورت هدفمند و انتصاب شایسته مدیران فارغ از معیارهای سیاسی توصیه می شود.
خلاصه ماشینی:
در ۳۰ سال گذشته برخی از کشورهای جهان با احداث مناطق آزاد به سمت توسعه صادرات و ظرفیتسازی برای حضور در بازارهای بینالمللی حرکت کردهاند، اما ایران به دلایل متعدد نتوانسته است در راستای اهداف اقتصادی خود از این ابزار بهدرستی استفاده کند و مناطق آزاد تجاری–صنعتی و ویژه اقتصادی به یکی از چالشهای حکمرانی اقتصادی تبدیل شدهاند.
یکی از نخستین الزامات در ایجاد منطقه آزاد، تدوین طرح جامع است که توسط کارشناسان بررسی و در آن مسائل اقتصاد ملی و جهانی رصد شده باشد و سپس مشخص شود که این منطقه استعداد و ظرفیت ایجاد منطقه آزاد را دارد یا خیر، اما متأسفانه در ایران ایجاد مناطق آزاد بیشتر با فشارهای سیاسی همراه بوده است و در هر منطقهای که نمایندگان قدرت چانهزنی بیشتری داشته، قادر به ایجاد منطقه آزاد بودهاند.
همچنین، بر اساس ماده 1 آییننامه چگونگی ایجاد مناطق آزاد، در طرحهای جامع باید تجهیزات شهری مناطق آزاد مشخص باشد که تا به حال در هیچ طرح جامعی چنین موردی رعایت نشده است؛ ضمن اینکه باید بهدقت در خصوص برآورد نیاز برای تأسیس زیرساخت، بررسی شود که آیا امکان ایجاد زیرساخت در آن منطقه فراهم است یا خیر؟ همچنین، مجوز موافقت دستگاههای ارائهدهنده خدمات زیرساختی نیز تأمین شده باشد.
ازآنجاکه دولت زیرساختهای مورد نیاز مناطق آزاد را تأمین نکرده است و بخش خصوصی قوی نیز وجود ندارد، آنها باید خود منابع درآمدی مورد نیاز برای تأسیس زیرساختها را کسب کنند.