چکیده:
در جهان باستان گروههایی از سریندگان و چامهسرایان و داستانپردازان و سرودگویان و خنیاگران دورهگردی بودند که هریک بنابر شرایط اجتماعی و زیستی و جغرافیایی ویژه خود،از پدیدآورندگان سرودها و داستانهایی بودند که امروز با پارهای از آنها آشنایی داریم و در دسترسمان است و برخی نیز از میان رفته و تنها نامشان و یا بخش کوچکی از آنها برجای مانده است. به سخن دیگر میتوان گفت این سرایندگان و خنیاگران و سرودگویان به گونهای منشا و خاستگاه ادبیات غنایی( Lyrik )و حماسی(پهلوانی)( Epik )بودند که با نامها و پاینامهای گونهگون در جهان شناخته میشوند. در این گفتار به چند گونه از آنان بهگونهای فشرده اشاره میشود.
خلاصه ماشینی:
آغاز گفتار: واژهء گوسان در منظومهء ویس و رامین-آنجا که از«بزم ساختن موبد در باغ و سرود گفتن رامشگر گوسان»سخن به میان آمده-چند بار به کار رفته است: نشسته گرد رامینش برابر به پیش رام گوسان نواگر همیزد راههای خوشگواران همی کردند شادی نامداران می آسوده در مجلس همی گشت رُخ میخواره همچون می همی رشت سرودی گفت گوسانِ نوآیین درو پوشیده حال ویس و رامین (همان،ص 22) در دنبالهء بیتهای یاد شده پس از مثل زدن گوسان رامشگر،آمده: شهنه گفت با گوسان نایی زهی شایسته گوسان نوایی سرودیگوی بر رامین بهر ساز به دربر روی مهرش پردهء راز چو بشنید این سخن ویس سمن بر بکند از گیسوان صد حلقهء زر به گوسان داد و گفت این مر تراباد به حال من سرودی نغز کن یاد سرودی گوی هم بر راست پرده ز روی مهر ما بردار پرده چو شاهت راز ما فرمود گفتن ز دیگر کس چرا باید نهفتن دگر باره بزد گوسان نوایی نوایی بود بر رامین گوایی (همان،ص 221).
نکتهء درخور نگرشی که باید بدان پرداخت،نام بلبل در آغاز داستان رستم و اسفندیار است که چند بار به کار رفته است: همه بوستان زیر برگ گل است همه کوه پُر لاله و سنبلست به پالیز بلبل بنالد همی گل از نالهی او ببالد همی شب تیره بلبل نخسپد همی گل از باد و باران بجنبد همی نگه کن سحرگاه تا بشنوی ز بلبل سخن گفتن پهلوی همی نالد از مرگ اسفندیار ندارد جز از ناله زو یادگار (فردوسی،تصحیح خالق مطلق،دفتر پنجم،ص 291) و سپس پس از چند بیت آمده: ز بلبل شنیدم یکی داستان که بر خواند از گفته باستان (همان،ص 293) نام بلبل در بیتهای یاد شده جز بیت «زبلبل شنیدم یکی داستان» پاینامی کهن است که به استادان فن حماسهخوانی و خنیاگران دورهگرد میشد که در این بیت نیز بلبل پاینام یکی از گویندگانی است که داستان رستم و اسفندیار را روایت کرده است.