چکیده:
بررسی کتاب«النفض»،از آثار کلامی شیعه از نوع ردیهنویسی،موضوع این مقاله است.این کتاب در قرن ششم هجری در شهر ری و در پاسخ به کتاب«بعض فضائح الروافض»نگاشته شده که با سخنان ناشایست و موضعگیریهای خود،درصدد ایجاد تفرقه میان شیعیان و سنیان بوده است.کتاب النفض با رویکرد کلامی تدوین یافته،اما با توجه به اطلاعات تاریخی پراکندهای که در آن به چشم میخورد،اهمیت تاریخی مهمی یافته است.اوضاع سیاسی-اجتماعی عصر نویسنده و تاریخ تشیع میباشد. عبد الجلیل قزوینی رازی نویسنده کتاب النفض،از متکلمان،عالمان و سخنوران نامدار ری به شمار میآید.اهمیت تاریخی کتاب به اخبار و گزارشهایی برمیگردد که درباره اوضاع سیاسی-اجتماعی آن زمان نگاشته است.
خلاصه ماشینی:
"این کتاب همان مجموعهای است که به تصریح نویسنده آن،در سال 533 قمری در زمان حکومت امیر عباس غازی،حاکم ری،به دستور سید سعید فخر الدین بن شمس الدین حسینی،رئیس و مقتدای سادات و شیعیان،نوشته شده و قاضی القضات سعید عماد الدین حسن استر آبادی حنفی1بر آن تقریظ نوشته و نسخه اصل آن به خزانه امیر عباس اهدا شده است.
مرحوم عباس اقبال آشتیانی،نویسنده،ادیب و دانشمند فارسی،از این کتاب به گوهر گرانبها و در نایاب تعبیر کرده،1درباره آن میگوید: این کتاب شیخ عبد الجلیل قزوینی،اگرچه مذهبی و در نقض کتاب یکی از علمای سنت است که بر شیعه تاخته بوده،لیکن از آن لحاظ که یکی از متون قدیم فارسی است که فقط چند سالی بعد از چهار مقاله نظامی عروضی و مقامات حمیدی تألیف شده و مشتمل بر بسیاری از مطالب مهم تاریخی و ادبی است،نسخهای بسیار نفیس و گرانبهاست.
2. بررسی محتوای تاریخی کتاب عمده اطلاعاتی که النقض درباره تاریخ به خوانندگان خود عرضه میکند در سه محور خلاصه میشود: نخست،اوضاع سیاسی-اجتماعی عصر نویسنده:وی در این زمینه،به اسامی شهرها، مناطق مهم اهل سنت(اصفهان،همدان،ساوه،قزوین و آذربایجان)2و در مقابل،شیعیان آن روز(قم،کاشان،آبه،مازندران و سبزوار)3اشاره میکند؛اوضاع سیاسی نامناسب گذشته شیعیان را یادآور میشود؛از اوضاع نسبتا مطلوب عصر خویش سخن میگوید؛قدرت و توانایی سیاسی-اقتصادی شیعیان ری،عالمان و بزرگان آنان،رویارویی مردم و حکومت با فتنه اسماعیلیان الموت،فرق و مذاهب اسلامی موجود در ری،محلههای شیعهنشین و (1)."