چکیده:
گرچه امام رضا( (183ـ203ق) توانست از فضای به دست آمده عصر خود، به بهترین وجه استفاده نماید، اما ظهور جریانهای قدرتمند شیعی مخالف امام( و مشغول شدن امام( به موضعگیری در برابر آنها، تا حد زیادی جلوی شتاب حرکت امام( را گرفت.در یک گونهشناسی میتوان این جریانهای درون شیعی را به غالیان، زیدیه، اسماعیلیه، فطحیه و واقفیه تقسیم کرد که به جز گروه اخیر، فرقههای دیگر قبل از این دوره پدید آمده بودند و در این دوره کم و بیش به فعالیتهای خود ادامه میدادند. در میان آنها فطحیه به جهات مختلفی همچون پذیرش امامت امام رضا( به عنوان امام نهم و نیز روش فقهی خود، تمایز خاصی مییابد. اما بیشترین نقش محوری اختصاص به فرقه واقفیه دارد که در سرتاسر دوران امامت امام رضا( با آن حضرت( درگیر بودند و امام( میکوشید تا از طرق مختلف خطر این جریان را معرفی کند.شناخت علل ظهور و گسترش این فرقه و نیز چگونگی موضعگیری امام( در برابر آن، هدف مقاله حاضر ماباشد.
خلاصه ماشینی:
"شاید بتوان گفت: علل این عدم درگیری میتواند ریشه در آن داشته باشد که اولا فطحیان معمولا فقهیان بزرگ شیعه بودند که خود را داخل در مناقشات کلامی نمیکردند و مهمترین مسئله کلامی آن روز شیعیان امامی که مسئله امامت امام رضا بوده، به هر حال مورد قبول آنها بوده است گرچه آن حضرت را در سلسله امامت، امام نهم به حساب میآوردند.
24 نکته پایانی در این بحث آنکه به واسطه فراهم آمدن مجموعهای عظیم از روایات ائمه در نزد محدثان فطحیه و عدم امکان چشمپوشی از آنها و نیز معروف نبودن آنها به دروغگویی و جعل و وضع، و همچنین نداشتن انگیزه کلامی در جعل روایات، امامان شیعه یاران خود را به استفاده از این میراث عظیم سفارش نمودهاند و به این نکته توجه دادهاند که فقط به روایات آنها و نه به آرا و نظریاتشان تمسک کنید، چنانکه از امام حسن عسکری درباره روایات خاندان بنی فضال که معروف به گرایش فطحی بودند، چنین نقل شده است «خذوا ما رووا و ذروا ما رآوا.
نتیجه دوران امامت امام رضا (183ـ203ق) از جهت انشعابات عقیدتی درون شیعی از اهمیت بسزایی برخوردار است، زیرا علاوه بر حضور گروههایی همچون غالیان، زیدیه، فطحیه و نیز فعالیت زیرزمینی اسماعیلیه که در دورههای قبلی پدید آمده بودند، در این دوره یکی از قدرتمندترین جریانهای فقهی و کلامی شیعه یعنی واقفیه پدید میآید."