چکیده:
مقاله حاضر در جستجوی آنست که با معناشناسی عقل و مراتب مختلف آن،و بتبع آن عقلیات و سمعیات و تفاوت معنایی آن با منقولات،تبیین درستی از رابطه بین عقلیات و سمعیات ارائه نماید.اگرچه تاکنون بسیاری از اندیشمندان درباره رابطه بین ایندو سخن گفتهاند و بظاهر ناسازگاری و تعارض میان عقلیات و نقلیات را اثبات نمودهاند،اما از آنجا که این سخنان بدون توجه به تفاوت معنایی دو واژه منقولات و سمعیات بوده است، شاید کمتر حق مطلب در این مورد ادا شده باشد.آنچه در این مقاله تبیین میشود اینست که در نتیجه استماع حضوری از الگوی معصوم دین(نهتنها نقل قول غایبانه از ایشان)و بهرهمند شدن از تعالیم او،فضای عقل به نور الهی منور گشته و در این فضای نورانی حقیقت کلام الهی و منقولات ادراک میشود.
بعبارت دیگر،میتوان گفت سمعیات لطفی هستند برای فعلیت مراتب بالاتر عقل تا رسیدن به مرحله شهود (و حتی مشاهده)و رشد ادراکات عقلی که رسیدن به مراتب بالاتر عقل نیز خود عامل اصلی برای ادراک منقولات(قرآن و احادیث و روایات)و ادراک بالاتری از سمعیات است.اهمیت این مطلب هنگامی روشن میشود که معانی قرآن و احادیث و روایات و سمعیات را تنها معانی ظاهری ندانسته و ادراک معانی باطنی این متون و کلام را نیز بعنوان بزرگترین نعمت باطنی خداوند متعال،به حکم نتیجهگیری از دو آیه کریمه قرآن:
«و اسبغ علیکم نعمة ظاهرة و باطنة»
و
«ثم لستسئلن یومئذ عن النعیم»
2،واجب و ضروری بدانیم.
خلاصه ماشینی:
"3 خواجه نصیر الدین طوسی در تقریب و هماهنگی کلام و فلسفه نقش بسیار مهمی به عهده داشته است و در این راستا صفت اراده حق تعالی را،برخلاف شیخ مفید،یک صفت واقعی و ذاتی دانسته و معتقد *پس واجبات سمعیه از آنجهت که باعث عبادات و طاعات جسمانی میگردد،در صقالت و صفای نفس ناطقه اثر گذاشته و استعداد و ظرفیت آنرا برای شناخت و معرفت نسبت به مقام قدس الهی افزایش داده،سبب تقریب نفس ناطقه به حق میگردد.
رابطه عقل و نقل همواره نمیتواند یک رابطه تکاملی باشد،باین معنا که همواره نقل باعث نضج و رشد عقل گردد،زیرا امر منقول که عبارتست از آیات ملفوظ قرآن کریم و احادیث منقول از معصومین(ع) همواره مورد فهم درست و مطابق با منظور نظر متکلم حقیقی آن قرار نمیگیرد و چه بسیار است که بدلیل قصور فهم شنونده بعلت حجابهای فراوان روحی از یک طرف و از طرف دیگر وجود معانی باطنی و حقیقی وراء معانی ظاهری برای این متون مقدس،آنچه شنونده میفهمد با آنچه مقصود نظر گوینده بوده است فرسنگها فاصله داشته باشد،درحالیکه اگر مستمع طالب حقیقت کلام مقدس و الهی آن ذوات مقدسه را از زبان خود آنان بشنو و بتواند فهم خود را مستقیما به محک آن بزرگواران بزند و تحت تعلیم و تربیت و انفاس قدسیه محضر مقدس آن مردان الهی ظرفیت وجودی خویش را برای ادراک حقایق بالاتر برد،آثار چنین سمعیاتی در اوج گرفتن عقل مستمع و عبور از مراحل پایین عقل به مراحل بالاتر آن قطعی است؛ همچنانکه نمونههای فراوانی از تأثیرپذیری مستمعین ائمه معصومین(ع)در محضر آنان و کلام الهی ایشان نقل گشته است."