چکیده:
سابقهء استفاده از فعلهای پیشوندی در زبانهای ایرانی به دورهء باستان میرسد.در زبانهای ایرانی دورهء میانه،برخی از پیشوندهای فعلی ایرانی باستان متروک شدند و برخی دیگر،تمایز معنایی و دستوری خود را از دست داده،به صورت جزئی مرده در ساختمان تعداد زاز فعلهای ساده باقی ماندند.در این دوره نوع تازهای از پیشوندهای فعلی به وجود آمد که اغلب از حروف اضافه و قیدهای بازماندهء ایرانی باستان بودهاند.در زبان فارسی دری،بیشتر پیشوندهای فعلی دورهء میانه با تحولات آوایی اندکی حفظ شدهاند.
در این مقاله،نخست به پیشوندهای فعلی و انواع آن در ایرانی باستان ومیانه نگاهی گذرا افکندهایم،سپس با مطالعهء متون منثور قرنهای چهارم و پنجم هجری،علاوه براستخراج پیشوندهای فعلی این دوره،دربارهء سابقه،معانی و جایگاه آنها،و همچنین فعلهای پیشوندپذیر،دو پیشوندی،و میزان کاربرد هریک از پیشوندها با فعلهای ساده،براساس جدول،نمودار وارقام بحث کردهایم.براساس این تحقیق،تنوع پیشوندهای فعلی و فعلهای پیشوندی در متون فارسی این دوره،نسبت به زبان فارسی امروز،به مراتب افزونتر بود، بهطوری که اغلب فعلهای ساده،شکل پیشوندی نیز داشتهاند.
خلاصه ماشینی:
"س. (9731)،دستور زبان فارسی میانه،ترجمهء ولی الله شادان،انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران؛ رسائل-انصاری(9431)؛ رضایتی کیشهخاله،ممحرم(5831)،«مصدر و ساخت آن در گویش تالشی»،مجلهء گویششناسی(ویژهنامهء نامهء فرهنگستان)،دورهء دوم،ش 5؛ روضه-رازی(8631)؛ زاد آخرت-غزالی(2531)؛ زاد العارفین-انصاری(3531)؛ زاد المسافرین-ناصر خسرو(بیتا)؛ سجستانی،ابو یعقوب(8531)،کشف المحجوب،انجمنم ایرانشناسی فرانسه در تهران،کتابخانهء طهوری، تهران؛ سفرنامه-ناصر خسرو(2731)؛ سور آبادی-عتیق نیشابوری(0831)؛ سیاست-نظام الملک طوسی؛ شرح تعرف-مستملی بخاری(6631)؛ شمارنامه-طبری(5431)؛ طبری،محمد بن ایوب(5431)،شمارنامه،به تصحیح تقی بینش،بنیاد فرهنگ ایران،تهران؛ -(9431)،مفتاح المعاملات،به کوشش محمد امین ریاحی،بنیاد فرهنگ ایران،تهران؛ -(1731)،معرفة الاسطرلاب معروف به شش فصل،به تصحیح محمد امین ریاحی،شرکت انتشارات علمی و فرهنگی،تهران؛ طبری-ترجمهء تفسیر طبری؛ طبقات-انصاری(2631)؛ طبیعیات-ابن سینا(3531)؛ عتیق نیشابوری،ابو بکر(5631)،قصص قرآن مجید،به اهتمام یحیی مهدوی،خوارزمی،تهران؛ -(0831)،تفسیر سور آبادی(تفسیر التفاسیر)،به تصحیح علی اکبر سعیدی سیرجانی،فرهنگ نشر نو، تهران؛ غزالی،احمد(8531)،مجموعهء آثار فارسی،به اهتمام احمد مجاهد،دانشگاه تهران،تهران؛ غزالی،امام محمد(2531)،زاد آخرت،پیراستهء مراد اورنگ،تهران؛ -(1631)،نصیحة الملوک،به تصحیح جلال الدین همایی،بابک،تهران؛ -(5731)،کیمیای سعادت،به کوشش حسین خدیوجم،علمی و فرهنگی،تهران؛ قابوسنامه-کیکاووس بن وشمگیر(6631)؛ قرآن پاک-تفسیر قرآن پاک؛ قصص-عتیق نیشابوری(5631)؛ کشف-سجستانی(8531)؛ کیکاووس بن وشمگیر،(6631)،قابوسنامه،به تصحیح غلامحسین یوسفی،علمی و فرهنگی،تهران؛ کیمیا-غزالی(5731)؛ گردیزی،ابو سعید عبد الحی(3631)،زین الاخبار،به تصحیح عبد الحی حبیبی،دنیای کتاب،تهران؛ گشایش-ناصر خسرو(3631)؛ مجموعه-انصاری(2531)؛ مستملی بخاری،اسماعیل(6631)،شرح التعرف لمذهب التصوف،به تصحیح محمد روشن،اساطیر،تهران؛ معراج-ابن سینا(بیتا)؛ معمری،ابو منصور(3631)،مقدمهء شاهنامهء ابو منصوری،جزو دورهء کامل بیست مقالهء قزوینی،به تصحیح عباس اقبال و استاد پورداود،ج 2،دنیای کتاب،تهران؛ معیار-ابن سینا(1331)؛ مفتاح-طبری(9431)؛ مقالات-انصاری(بیتا)؛ مقدمه-معمری(3631)؛ مناجات-انصاری(2731)؛ منصوری،ید الله(4831)،بررسی ریشهشناختی فعلهای زبان پهلوی،فرهنگستان زبان و ادب فارسی،تهران؛ منطق-ابن سینا(3531 ب)؛ ناتل خانلری،پرویز(9631)،تاریخ زبان فارسی،ج 2،نشر نو،تهران؛ ناصر خسرو(8331 الف)،جامع الحکمتین،به تصحیح هنری کربین و محمد معین،کتابخانهء طهوری،تهران؛ -(8331 ب)،خوان الاخوان،به کوشش ع."