چکیده:
وقوع مجاز در روایات، به اقتضای بشری بودن زبان آنها و به مثابه یکی از ابزارهای انتقال معانی گسترده و راه های فهم صحیح متون روایی، امری مسلم است؛ چنان که غالب علمای اسلامی، در شرح روایات و مباحث فقه الحدیثی بر وقوع آن در برخی موارد صحه نهاده اند. از این رو، و با توجه به گستره وقوع مجاز در روایات و آسیب های ناشی از کج فهمی و بدفهمی معانی مجازی، می توان دریافت که بررسی مجاز در روایات و راه های فهم معانی مجازی در آنها امری ضروری است. با این همه، همچنان تنها اثر مستقل روایی در این زمینه، کتاب المجازات النبویه سید رضی رحمه الله است که به برخی مجازات روایی منقول از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم اختصاص یافته است. سید رضی رحمه الله در این منبع روایی، به اختصار و بدون تبویب و دسته بندی خاصی، بر اساس شواهد لغوی، ادبی، قرآنی، روایی، تاریخی، کلامی و با توجه به اسباب صدور دسته ای از روایات نبوی و صدر و ذیل آنها و گاه با تکیه بر ذوق و دانش پیشین خود، به تبیین معانی مجازی مندرج در آنها پرداخته و در نوع خود اثری ماندگار آفریده است.
خلاصه ماشینی:
سید رضی(، المجازات النبویة، مجازات روایی و فقهالحدیث درآمد «مجاز» در علوم عربیت، یکی از صنایع ادبی، در علم اصول یکی از مباحث الفاظ و در فقه الحدیث یکی از راههای فهم معنای روایات است که علمای حدیث از دیرباز به آن توجه کردهاند؛ چنانکه صاحبان جوامع روایی، با تأیید حمل بعضی از روایات بر معانی مجازی، آن را راهی برای فهم معنای صحیح و رفع تعارض از آنها دانستهاند 3 و در مواضعی از شرح روایات، به وقوع مجاز در آنها و تبیین مفاد صحیح هر استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران.
با این همه، نخستین و تنها مأخذ مستقل که به مجازات روایی اختصاص دارد، کتاب المجازات النبویة تألیف سید رضی( (م 406ق) است که در آن، معنای مجازی بیش از 360 روایت تبیین شده است.
او در این اثر به سبب ضیق وقت و عهدهداری مسئولیتهای اجتماعی، اصل را بر ایجاز و اختصار گذاشته و از همین جهت، به تبویب و تنویع روایات تبیین شده در آن نپرداختهاست 2 ؛ در عین حال، نظر به جایگاه بلند علمی مؤلف و تأثیر نظری اثر او در نگرش به روایات مجازی پس از وی، بررسی روش سید رضی( در مواجهه با مجازات روایی در کتاب المجازات النبویة، در حوزۀ مطالعات فقهالحدیثی، امری ضروری مینمایاند که پژوهش حاضر پس از بیان مقدمات لازم عهدهدار آن است.