چکیده:
تقطیع، به معنای جدا کردن بخشی از یک حدیث طولانی، متناسب با موضوعی خاص است. این امر هر چند بعد از تدوین جوامع روایی متداول شده و بیشتر خودنمایی می کند، پیش از تدوین جوامع حدیثی نیز وجود داشته و آثار و پیامدهای آن نیز از دیرباز مورد توجه و دغدغه متفکران اسلامی، بویژه حدیث پژوهان بوده است؛ لکن پاسخ این پرسش که در برخورد با یک حدیث آیا احتمال تقطیع نادرست، آن را ناکارآمد نموده و از اعتبار انداخته است یا خیر، در میان حدیث پژوهان بحثی به میان نیامده است. این نوشتار، با روش توصیفی ـ تحلیلی نتیجه می گیرد که احتمال تقطیع نادرست در جوامع حدیثی معتبر، مانع تمسک ظهور بدوی آنها نیست و در اینجا اصل عدم با پشتوانه سیره عقلا بر الغای هر گونه احتمال خلاف ظاهر، حاکم است. مقاله حاضر به منظور بررسی پدیده تقطیع، انواع و پیامدهای آن سامان یافته است.
خلاصه ماشینی:
آشکار است اگر این کار، با رعایت شرایطش صورت پذیرد، امری مفید و ضروری است، و اما بدون آن شرایط، تقطیع نادرستی را به وجود میآورد که موجب حذف قراین از صدر و ذیل حدیثی میشود که وجود آن قراین، برای فهم صحیح یا ارزیابی درست حدیث بسیار سودمند و کارآمد خواهد بود.
برخی از جوامع حدیثی شیعه, مانند وسائل الشیعة و نیز برخی از کتب اهل سنت از قبیل الموطأ مالک و صحیح البخاری و سنن ابی داود و سنن النسائی، به تقطیع احادیث پرداختهاند که منجر به اختلاف در فهم حدیث و یا اجمال و تعارض در میان روایات گردیده است.
حدیث زیر در التهذیب، به قرینۀ نقل کامل آن در همین کتاب و یا جوامع دیگر، صدر و ذیلش یا از ناحیۀ شیخ طوسی( و یا دیگران قبل از وی حذف شده است: روی الحسین بن سعید، عن علی بن إسماعیل، عن ابن أبی عمیر، عن حماد عن الحلبی، عن أبی عبدالله( قال: إنما یرد النکاح من البرص و الجذام و الجنون و العفل.
تدلیس و فریبکاری راوی؛ 6 گاهی تقطیع در حدیث به هدف فریبکاری و انتساب دیدگاههای شخصی به معصوم( است و این سبب شده تا کلام معصوم( را به نحو کامل ثبت ننمایند؛ برای نمونه میتوان به روایت زیر اشاره کرد: محمد بن أبی عمیر به واسطه برخی از اصحاب خود، از امام صادق( روایت نموده که شخصی به آن حضرت گفت: ابا الخطاب از شما نقل مینماید که به او فرمودهاید: تهذیب الأحکام، ج10، ص233، ب 18(باب ضمان النفوس و غیرها)؛ وسائل الشیعة، ج 29، ص400، ح 35859، ب 11( باب حکم عمد المعتوه و المجنون و الصبی و السکران).