چکیده:
رویکرد این تحقیق، مقایسهای بین وحی و شعر است. ابتدا تعریفی از این دو ارائه شده و سپس عناصر و ویژگیهای هر کدام بررسی شده است. بین وحی و شعر تفاوت اساسی وجود دارد؛ زیرا منشأ شعر اعم از الهام الاهی است و شامل القائات شیطانی و دالات برخاسته از محسوسات و مشهودات نیز میشود؛ حتی اگر منشأ شعر، الهام الاهی باشد، باز هم با وحی تفاوت دارد و تخیل، احساسات و اندیشه شاعر، تأثیر اساسی بر شعر میگذارد. پس از بیان چندین فرق اساسی دیگر میان وحی و شعر از جهت غرض، منشأ، الفاظ و...، در پایان اثبات شده است که وحی دارای ویژگیهایی است که شعر قابل مقایسه با آن نیست، به همین سبب، آشکار میگردد که تشبیه ماهیت و فرآیند وحی به شعر، ناشی از بیتوجهی نسبت به حقیقت آنهاست. نظریه الاهیات سلبی بهعنوان یکی از نظریههای مهم درباره معناشناسی اسما و صفات الاهی از دیرباز بین اندیشمندان مسلمان مطرح بوده است. گروهی آن را بهطور مطلق قبول کردهاند و جمعی بهکلی منکر آن هستند. این مقاله، دو پرسش در خصوص این نظریه را بررسی میکند.اولا، علت رویکرد اندیشمندان به این نظریه چه بوده است و با آن چه مشکلی را حل کردهاند؟ثانیا، رویکرد صحیح در قبال این نظریه چیست؟الاهیات سلبی به چهار نظریه فرعی منشعب میگردد که اگر چه در اصل نظریه با هم مشترکند، در اهداف، انگیزهها، نتایج و پیامدها اختلاف دارند؛ گروهی بهسبب دشواری تعقل ایجابی صفات خداوند، گروهی دیگر بهدلیل انکار صفات ذاتی حقتعالی و سومین گروه به قصد تعبیر منطقی صحیح از عینیت صفات با ذات به الاهیات سلبی روی آوردهاند. دیدگاه چهارم هم رویکرد روایات است که به قصد نفی تشبیه، به الاهیات سلبی پرداختهاند. در این پژوهش، سه نظریه نخست نقد شدهاند و نظریه چهارم بهعنوان مفهومی معقول، نه واجب و ضروریالاجراء، تأیید شده است.
خلاصه ماشینی:
"com) ما در این پژوهش درصدد هستیم تا با بررسی ویژگیهای شعر و وحی، به تفاوت ماهوی آنها اشاره نماییم و روشن کنیم که هیچگاه وحی به انبیا از سنخ شعر نبوده است؛ زیرا شعر برخاسته از تخیل، احساس و اندیشه شاعران میباشد و ممکن است ناسازگار با واقعیت، بیارتباط با عالم غیب و صرفا زاییده تخیل شاعران باشد؛ علاوه بر آن، تاریخ زندگی شاعر و فرهنگ جامعه وی نیز بر شعر او تأثیر میگذارد؛ در صورتی که وحی، حقایق و دستوراتی است که خداوند برای سعادت و تکامل انسانها بر پیامبران نازل میکند.
شعر از عواطف متغیر انسانی سرچشمه میگیرد و همیشه در حال دگرگونی است؛ درحالیکه وحی منشأ الاهی دارد و عواطف و احساسات پیامبر، تأثیری بر آن ندارد و او هرگز در حقایق وحیانی دگرگونی ایجاد نکرده است، همچنین بنابر همین دلیل، زمان، مکان و حالات شخصی پیامبر در طول 23 سال نزول وحی هیچگونه دگرگونی در دریافت و ابلاغ وحی ایجاد نکرده است.
گاهی اشعار شاعران در اوج تضاد است؛ زیرا شاعر با تأثیر از عواطف و اندیشه خود و نیز با تأثیرپذیری از فرهنگ زمان خویش شعر میگوید؛ ولی موارد مختلف وحی که بر هر کدام از پیامبران نازل شده است، هیچ تضادی با یکدیگر نداشتهاند؛ زیرا آنها همگی وحی الاهی را بر مردم ابلاغ کرده و هیچگونه تغییری در آن ایجاد نکردهاند.
شاعر درپی تأثیرگذاری است و بنابراین ماده و صورت شعر را برای تحقق این هدف و طبق آن تنظیم میکند؛ ولی طبق آیات قرآن، غرض پیامبر از وحی، چیزی جز ابلاغ پیام الاهی و اطاعت از فرمان او نیست؛ زیرا شخص او آفریننده وحی نیست؛ بلکه تابع خواست خداست."