چکیده:
ابن سینا با توجه به ویژگیهای معرفتی قاعده«ذوات الاسباب»مدعی است علم یقینی به امور سببدار فقط از راه علم به علل آنها بدست میآید.براساس این،ظاهرا طرح دیگر راههای محتمل شناخت، از جمله برهانهای«انی مطلق»و«دلیل»نامعتبر است.اما او تصریح میکند که هرگاه حد وسط و ثبوت اکبر بر اصغر دو لازم حد اصغر باشند،امکان اقامه نوعی برهان انی یقینآور وجود دارد.بدین لحاظ تأکید بر نقش معرفتی علت،نافی هر نوع معرفت یقینی از غیر طریق علت نیست.همچنین وی تعقل جزئی بنحو کلی را نیز ادراک از راه اسباب و علل دانسته و آن را مفید کلیت و یقین معرفی میکند.از سوی دیگر،بعقیده ابن سینا،علم به علت مستلزم تحقق علم بالفعل به معلول نیست. او برای انتقال از علم بالقوه به علم بالفعل دو شرط قائل میشود:نخست آنکه،رابطه لزومی علت و معلول باید بر سبیل وضع و حمل و بشکل قضیه بیان شود و دیگر آنکه در برهان،علاوه بر علم به علت،علوم دیگری باید ضمیمه شوند،تا نتیجه یقینی حاصل شود.مقاله حاضر نقش معرفتی علت در مباحث مختلف فلسفه ابن سینا را بررسی میکند.
خلاصه ماشینی:
"علت را در حصول شناخت از چه جهاتی مطرح ساخته است؟و اساسا مقصود ابن سینا از اینکه بدون علم به علت نمیتوان علم یقینی کسب کرد،چیست؟ پرسش دیگر اینکه اگر حصول معرفت تام و یقینی تنها از راه علت ممکن باشد،در این صورت علم به امور غیر ذیسبب چگونه تحقق مییابد؟در واقع پرسش اینست که آیا طرح مسئله مزبور در معرفتشناسی،برای آنست که علم تام به امور غیر ذی سبب را از اعتبار ساقط کند یا اینکه این مسئله تنها در صدد بیان شرایط یقین و سامان دادن برهان در علم به امور سببدار است؟ معنای یقین در علوم برهانی در نظر حکیمان جهان اسلام،علمی یقینی است که در تمام زمانها ثابت و صادق باشد و شناختی که چنین نباشد و همواره از حالی به حال دیگر تغییر کند،علم حقیقی نخواهد بود.
بدین ترتیب،از نظر ابن سینا تنها از راه علت میتوان به نتایج یقینی دست یافت و استدلال مفید یقین بر قضایای غیر ذیسبب نظری ممکن نیست زیرا در اینگونه موارد علتی برای ثبوت محمول برای موضوع در کار نیست و در نتیجه،علم به قضیه از راه اقامه برهان لمی امکان ندارد.
از اینرو در جایی که حمل محمول بر موضوع دارای علت نیست،قضیه یا اولی است یا غیر اولی؛در صورت اول ثبوت محمول برای موضوع بدیهی است و در صورت دوم یا اصلا علم یقینی بدان ممکن نیست یا اینکه قضیه از نوع«دو لازم حد اصغر»است،بدین لحاظ برخی از برهانهای انی مطلق(دو لازم حد اصغر) معطی یقین دائمی هستند و دیگر براهین انی مطلق (دو معلول علت واحد)و دلیل،مفید یقین دائمی نیستند."