چکیده:
شیوههای دستیابی به تهذیب اخلاق- تحلی به فضایل و تخلی از رذایل- منحصر به بیان فواید و زیانهای دنیوی و پاداشها و کیفرهای اخروی فضایل و رذایل نیست.این مقاله به بیان شیوهی دیگری در تهذیب اخلاق میپردازد که از شیوههای پیش گفته متفاوت است و آن مسلک «توحید» است. در این شیوه، نقش توحید در تهذیب اخلاق تبیین میشود. تبیینهایی که مقالهی پیش رو از «نقش توحید در تهذیب اخلاق» ارایه میکند سه تبیین است: الف: غلبهی توحید؛ب: توحید خالص کامل؛ج: توحید جامع اسماء و صفات؛در این مقاله به مزایا و امتیازات این شیوه نسبت به شیوههای دیگر و نقش بی بدیل آن در تهذیب اخلاق اشاره و بر ایجاد زمینهی جایگزینی آن در جامعهی توحیدی یا دست کم بیان آن در کنار دیگر شیوهها تأکید شده است.
خلاصه ماشینی:
هفتم: صفات خداوند، که صاحب المیزان در تبیین دوم بدان عنایت داشت، عبارت است از: ملک و سلطنت خداوند و این که همه چیز و - به عنوان نمونه، در معراج السعادة ، مرحوم ملا احمد نراقی ،در علاج حسد میگوید: «چنانچه حسود به دقّت تامّل کند می فهمد او در مقام عناد و ضدیت با رب عباد است، زیرا که هر که را نعمتی و کمالی است از رشحات فیض واجب الوجود است و مقتضای حکمت شامله و مصلحت کاملهی او، پس مشیت و ارادهی او چنین اقتضا فرموده است که آن نعمت از برای بنده حاصل باشد و این حسود مسکین زوال آن را می خواهد...
اگر انسان به صفات خداوند متعال- که در این تبیین مورد نظر است- اعتقاد توحیدی خالص کامل نداشته باشد، به تهذیب اخلاق (که عبارت است از تخلّی از رذّایل و تحلّی به فضایل) دست نخواهد یافت، زیرا اگر ذرّهای اعتقاد شرک آمیز(شرک خفی) به صفات خداوند در او وجود داشته باشد، مثلاً در ایمان به قدرت خداوند هنوز به باور کامل نرسیده باشد که همهی قدرت و قوت از آن اوست و برای دیگران بهرهای از قدرت استقلالی قایل باشد ، در ازالهی صفت مذموم ترس از خود – به عنوان مثال – به طورکامل موفّق نخواهد بود.
- ترتیب منطقی در نقش توحیدی اسماء الله در تهذیب اخلاق یافت نشد، اما از آنجا که انسان در کسب فضایل و رذایل ابتدا به نفع و ضرر خود توجّه دارد ، و نفع و ضرر اخروی با عدل خداوند ارتباط دارد، وگویا مؤمن در سیر اخلاقی و تربیتی خود ابتدا با این نام خداوند مرتبط می شود، از این رو، صفت حکمت و عدل را مقدم داشتیم.
این مطلب با تفصیلی که در تبیین علمی توحید جامع اسماء و صفات برای بیان نقش نام های خداوند در کسب فضایل و رفع رذایل آمد، به خوبی آشکار میشود.