چکیده:
شمال ایران در مقام سنجش با مناطق شرقی و مرکزی به علّت ویژگیهای اقلیمی و اجتماعی و حفظ ارتباط فرهنگی با ایران باستان تنها بالیدنگاه تعداد انگشتشماری از عرفای برجسته بوده است. شیخ ابوالعبّاس قصّاب آملی، یکی از نوابغ عرفان شمال ایران در قرن چهارم هجری است که حکمت ایران باستان در اقوال او انعکاس یافته است. با اینکه نام، سرا و خانقاه شیخ در قرن چهارم، شهرتی یافته بود، از ابوالعبّاس قصّاب در کتابهای عرفانی، بسیار اندک و پراکنده نام برده شده که شناخت و قضاوت در بارة احوال و اندیشههای وی را دشوار کرده است. در این مقاله با جستجو در تذکرهها و دیگر آثار عرفانی، چون کشف المحجوب، طبقات الصّوفیه، اسرارالتّوحید، تذکره الاولیاء و ...، اطّلاعاتی در بارة نام و نسب، ملاقاتها، مریدان، کرامات، سخنان او و ارتباط شیخ با حکمت خسروانی به دست داده شده است و بدین گونه، چهرة او تا اندازهای معرّفی گردیده است.
خلاصه ماشینی:
"یخ ابو العباس قصاب آملی نام کامل وی،احمد بن محمد عبد الکریم(انصاری 1362:372)است که در شهر آملمازندران در اوایل قرن چهارم هجری دیده به جهان گشود.
(همان:520) از ملاقات ترسایی رومی با شیخ ابو العباس قصاب که حکایتش در تذکره الاولیای عطار آمده،فهمیده میشود که شیخ در ارتباط با برخی افراد،تندمزاج بوده است؛چه،وقتی نظر شیخ بر ترسامیافتد،میگوید:«این بیگانه کی است؟در کار آشنایان چهکار دارد؟»(عطار نیشابوری 1366:798)اما عبد الرحمن جامی که همین حکایت را در نفحات الانس آورده،سخنی از تندی مزاجابو العباس به میان نیاورده است.
سهروردی،معتقد است که حکمت نوریۀ ایران باستان پس ازاسلام،وارد فرهنگ ایرانی-اسلامی شد و از طریق عرفایی چون:ذوالنون مصری،سهلتستری،حلاج،ابو العباس قصاب و ابو الحسن خرقانی به حیات تکاملی خود ادامه داد تا اینکه بهخود صاحب«حکمت اشراق»،سهروردی رسید.
»(همان:389) دکتر معین در کتاب«مزدیسنا در ادب فارسی)،بایزید بسطامی را عارفی میداند که شالودۀعرفان و تصوف ایرانی-اسلامی را بنا نهاد و این درحالی است که جد ابو یزید،سروشانزرتشتی بود که اسلام آورد و در ترجمۀ احوال وی به ملاقات او با زرتشتیان برمیخوریم.
ابن اسفندیار در تاریخطبرستان یادآور شد که«هنوز[قرن هفتم]خانقاه و تربت او،معمور اصحاب خرق،مجاور وخیرات و لقمه،برقرار»(ابن اسفندیار بیتا:131)بوده است؛اما اکنون نشانی از مزار و خانقاهابو العباس دیده نمیشود؛با این وجود،استاد دکتر محمد رضا شفیعی کدکنی،معتقدند که مزارشیخ ابو العباس،همان امامزاده عباس روستایی سوتهکلا در اطراف آمل است.
»(ستوده 1366 ج:4:117) تیجهگیری شیخ ابو العباس قصاب آملی،عارف بلندآوازۀ قرن چهارم هجری از معدود عرفای ایران است کهیکی از حلقههای پیوند حکمت ایران باستان با عرفان ایرانی-اسلامی شمرده میشود."