چکیده:
در دهه های اخیر، عقلانیت به یکی از موضوعات مهم و بحث انگیز حوز ه های فکری مبدل شده است. فلاسفه متعددی هستند که شان عقل و عقلانیت انسانی را کم اعتبار کرده و می کنند. پوپر ازجمله کسانی است که به عقل آدمی باور دارند. او برای نشان دادن توانایی عقل، اثبات گرایی و رویکردهای توجیهی را به کلی رد و با طراحی فلسفه علم ابطال گرا، عقلانیت انتقادی را مورد تایید و تاکید قرار داد. در این مقاله نخست عقلانیت پوپر به همراه عناصر مهم و سازنده آن استخراج و بازسازی می شود و سپس میزان موفقیت و سازگاری مواضع پوپر مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد. نتیجه اصلی مقاله این است که گریز کامل از رویکرد اثباتی و توجیهی و ارائه یک معرفت شناسی مطلقا نفی گرا و انتقادی میسر و مقدور نیست.
خلاصه ماشینی:
"به اعتقاد او تردیدها در باب عقلانیت و اتخاذ فلسفۀعقل ناباورانه،در ابتدا با فلسفه و اندیشۀ هیوم وارد صحنه گردید؛هر چند چنین چیزی قصدو تعمد خود هیوم نبود و او خود یک عقلگرای واقعی به شمار میرفت )002:dibi( 2بنا بهاظهار پوپر،هیوم پس از نشان دادن بیاعتباری منطقی استقرا با این سؤال مواجه شده بود که اگر استقرا رویهای منطقا نامعتبر و عقلا غیر قابل دفاع است پس ما دانش خویش را،درعمل و به عنوان یک امر روانشناختی چگونه به دست میآوریم؟به عقیدۀ پوپر،پاسخ هیومبه همین سؤال بود که زمینۀ تردید در باب عقلگرایی را فراهم ساخت و«هیوم را،یعنی یکی از تعقلیترین متفکران همۀ زمانها را،بر آن داشت که عقلگرایی را ترک گوید وبشر را نه به عنوان برخوردار از موهبت عقل،بلکه به عنوان حاصل و پروردۀ عادت کورنظر کند» )59:2791,reppoP( .
ثانیا آیا ما همان رویکرد اثباتی یا توجیهی را،البته با سیماییمتفاوت،اتخاذ نکردهایم؟آیا چنین نیست که به جای اینکه با جستوجوی موارد مثبتدر مسیر توجیه حرکت کنیم،با جستوجوی مقاومتها(در برابر ابطالها)در همانمسیر پیش میرویم؟گرچه خود پوپر حاضر به اعتراف صریح به مثبت بودن پاسخاینگونه سؤالات نباشد،که در این صورت داعیۀ ابداع و ارائۀ یک معرفتشناسی ممتاز وجدید از سوی او موجه نخواهد بود؛ولی به نظر میرسد حتی برای وی نیز چارهای جزاین،دستکم به صورت ضمنی،نمانده است: مباحثۀ انتقادی،در بهترین حالت[یعنی وقتی تئوری در برابر ابطال مقاومت میکند]،اینمدعا را توجیه30میکند که تئوری مورد بررسی،بهترین نظریۀ موجود است،یا به عبارتدیگر نزدیکترین نظریه به حقیقت است )161:4991,reppoP( ."