چکیده:
پژوهش حاضر بر آن است تا تاریخ حدیث شیعه را در محدوده زمانی پنج قرن نخست هجری در بخشی از آسیای میانه (ماوراء النهر) بررسی کند. برای این منظور شاخصه های اساسی ـ که به بررسی تاریخ حدیث این منطقه منجر می شود ـ مطالعه و به تفکیک بررسی شده است. این شاخصه ها عبارتاند از: تعداد راویان، جلسات حدیث، کتاب های حدیث و موضوعات آنها، ارتباط با دیگر حوزه های حدیثی و نحوه تعامل حدیثی با اهل سنت منطقه.از آنجا که این منطقه در شرق بلاد اسلامی، بسیار وسیع بوده و در دوره های مختلف نیز حالت های گوناگون به خود دیده است در نحوه بررسی این شاخص ها عناصر زمان و محدوده جغرافیایی مورد توجه قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
برخی از ایشان در لباس یک رزمنده برای خدمت به حکومت اسلامی به خراسان آمده بودند؛ به عنوان نمونه، قثم بن عباس بن عبدالمطلب پسر عموی پیامبر خدا، از سرشناسان صحابه 3 و همچنین از اصحاب، راویان و کارگزاران امام علی( است 4 که به عنوان فرمانده به سمرقند سفر و تا پایان عمر در این شهر زندگی کرد.
تدوین پنج کتاب از شش کتاب اصلی عامه، شکلگیری حوزههای حدیثی متعدد ایشان در جای جای خراسان قدیم و رفت و آمدهای مکرر حدیثپژوهان عامه به این سامان نشان از مرکزیت حدیث سنیان در منطقه خراسان و به ویژه ماوراءالنهر در سدههای سوم و چهارم هجری داشته است.
2 دو تن دیگر از مؤلفان پر کار ماوراءالنهر در این دوره جعفر بن علی بن احمد قمی ایلاقی 3 (به نقل سید بن طاووس از فهرست کراجکی او از نویسندگان بزرگ ری و قم بوده و دویست و بیست کتاب روایی نگاشته بوده است) 4 و حیدر بن محمد بن نعیم سمرقندی هستند که آثار بسیاری را خلق کردهاند.
برخی از عالمان سنی ماوراءالنهر ـ که شیعه از روایات ایشان بهره برده است ـ عبارتاند از: ابوعلی صالح بن محمد بغدادی (محدث اهل سنت در نیمه دوم سده سوم هجری) 1 ، مقیم بخارا، 2 أحمد بن سهل (ابونصر) فقیه بخارا و راوی روایت ثقلین، 3 عبدالله بن صالح بخاری (م 305 ق).