چکیده:
خودشناسی از عناصر بنیادی هر نظام اخلاقی است. جهت گیری روان شناختی در نظام اخلاقی رازی و سلامت محور بودن آن، خودشناسی را در مفهوم «شناخت عیوب نفس» به کار برده است. شناخت عیوب نفس گام نخست در پیشگیری و درمان بیماری های دل است. رازی در این مقام، «خود نقدی» را توصیه نمی کند، بلکه رویت عیوب نفس در آینه دیگران را مورد بحث قرار می دهد. چنین رهیافتی محتاج بیان مهارت های نقدپذیری است. مقاله حاضر با تحلیل منابع رازی و مقایسه آن با میراث روایی به نقد و سنجش ره آورد وی در خودشناسی می پردازد.
Self-knowledge is regarded as a fundamental element in ethical systems. Psychological direction and healthiness-based state of Razi`s system of morality have led him to use self-knowledge to recognize his own psychical failures. According to Razi، awareness of one`s own psychical failures is the first step for preventing and opposing the failures. Razi، in this way، avoids to speak of self-examination; rather he speaks of relying on other`s psychical states as mirrors to decide one`s own psychical failures. Such an approach makes it necessary to learn some techniques for accepting critique. The paper، analyzing Razi`s theory and comparing it with the traditional sources، has studied it critically.
خلاصه ماشینی:
"انسان سالم برای حفظ سلامت نفس باید به صورت مستمر بیماریهای نفس (عیوب خود) را بشناسد و بر همین اساس گام نخست در نظام اخلاقی رازی، خودشناسی به معنای شناخت عیوب نفس است.
غزالی (505-450ق) که در نظام اخلاقی تلفیقی خود، چنین رهیافتی را نیز مد نظر دارد و ربع مهلکات «احیاء علوم دین» را به بررسی بیماریهای نفس اختصاص میدهد، نخستین کتاب این بخش را به معرفت نفس اختصاص میدهد و در دومین کتاب با عنوان ریاضت نفس به بحث از راههای شناخت عیوب نفس میپردازد (غزالی، ج3، ص65-64).
4. نقد دیدگاه رازی شناخت عیوب نفس در آینة دیگران را از چند جهت میتوان نقد و تحلیل کرد: یک، اینکه بیشتر مردم از خودشناسی محروم و از رؤیت عیوب خویش گریزانند، واقعیت روشنی است.
رازی مراجعه به فرد عاقل در شناخت عیوب نفس را در مبحث عجب نیز توصیه میکند (رازی، 1386، ص47-46) و در همانجا نیز به این نکته توجه نمیدهد که چگونه میتوان از چاپلوسی، مداهنه و تمجیدهای ناروای افراد مصون ماند و در دام عجب گرفتار نیامد.
وی در بحث از شناخت عیوب نفس از کتابی از جالینوس با عنوان «اخیار از دشمنان خود نیز سود میبرند» یاد میکند و میگوید جالینوس در این کتاب منافعی را برمیشمارد که از جانب دوستانش نصیب او شده است.
4- مقایسه دیدگاه رازی با روایات گزارش شده از امام علی(ع) نشان میدهد که عدم توجه رازی به اصل راهبردی تقدم خودنقدی بر نقدپذیری، توصیههای روانشناختی رازی در مراجعه به دیگران جهت رؤیت عیوب نفس را ناکارآمد ساخته است."