چکیده:
عرفان و معرفت، از یک ریشه اند؛ و این هم ریشگی، نمودار جایگاه معرفت در بینش عرفانی و اهمیت آن است. آثار بزرگ عرفانی به این پیوند گواهند. از جمله این آثار، مثنوی معنوی است. اگر بگوییم که مثنوی، کتابی درباره معرفت است؛ سخنی به گزاف نگفته ایم. معرفت و انواع آن، به سخن دیگر، معرفت و مراتب آن، از مباحث اساسی مثنوی است. در این مقاله به نمونه ای از آن می پردازیم، و آن، داستان اتاق تاریک و فیل است. در این داستان نیز، تنها به مفهوم نظرگاه خواهیم پرداخت. بدین وسیله می کوشیم، تا بشود به این پرسش اساسی پاسخ دهیم که آیا نظرگاه در این داستان، پدیده ای سوبژکتیو، به معنای کنونی این واژه است و یا نمودار حقیقت دیگری است؟
خلاصه ماشینی:
oohay@hgaltmyanib-dias:liam-E {Sگر نظر در شیشه داری گم شوی#ز آنکه از شیشهاست اعداد دوی#ور نظر بر نور داری،وارهی#از دوی و اعداد جسم منتهی#از نظرگاه است مغز وجود#اختلاف مؤمن و گبر و جهود1S}(مولوی،1378،ص 352) و آنگاه در تأیید چندگانگی نظرگاهها و در نتیجه،اختلاف میان مسلمان و گبر ویهود،داستان فیل و خانۀ تاریک را مثل میآورد؛داستان فیلی که هندیها آورده بودندو مردم نیز برای دیدن آن،در تاریکخانه جمع شده بودند.
#در کف هرکس اگر شمعی بدی#اختلاف از گفتشان بیرون شدیS}(مولوی،1321،ص 233) نظرگاه چیست،و چرا اختلافبرانگیز است؟آیا نظرگاه همان برداشت یانظر شخصی هریک از مسلمانان،یهودیان یا گبریان است؛و یا اینکه مراد از آن،دراینجا چیز دیگری است؟برای یافتن پاسخی به این پرسش،و راه یافتن به معنایرمزی فیل و اندام فیل،بهجاست از متون و شواهدی یاری طلبیم که آنچه در اینجابه تمثیل آمده است،در آنجا روشنی و صراحت بیشتری دارند؛از این جملهاند: 1.
فیل و تاریکخانه و حدیث عرصات این حدیث،روایت روز رستاخیز و رویارویی آدمیان و خداوند است:«روز رستاخیز،خداوند بهصورتیکه نزدیکترین صورت به ذات است بر مردمان متجلیمیشوند و میپرسند:آیا من خدای شما هستم؟پس مردمان میگویند:از تو بهخدای خود پناه میبریم،ما در اینجا منتظریم تا خدای ما به نزد ما بیاید.
فیل و خانه تاریک و«راز چهره اقنومی» فریتهوف شووان در راز چهره اقنومی،نخست روی این نکته تأکید میورزد کهتنها"خدای شخصی"وجود ندارد (55p,1985,nouhcS) ،ولی خدای شخصی کیست؟دای شخصی"چهره انسانی"یا در انسانیشده"الهویت فوق شخصی"است (dibi) ؛ولی اگر تنها یک خدای شخصی وجود ندارد،چه چیز دیگری غیر آن هست؟درواقع مرتبهای فروتر از خدای شخصی و نیز بهواسطه او"چهره مذهبی"10وجوددارد.