چکیده:
بیشتر پژوهشگران خاستگاه اصلی جشن تیرماسیزه شو را تیراندازی آرش کمان گیر، طلوع ستاره تیشتر (ایزد باران) و جشن باران خواهی دانسته اند، اما نکته این است که این جشن - دست کم در مازندران- خاستگاه دیگری غیر از طلب باران می توانسته داشته باشد و آن تقدیس و گرامیداشت ایزدی نباتی بوده که در ماه آبان و شروع زمستان بزرگ – بنا بر گاهشماری زردشتی- به زیر زمین می رفته و با آغاز تابستان بزرگ، یعنی در ابتدای بهار سر از خاک بر می آورده است. این انگاره با توجه به اینکه جشن تیرماسیزه شو در ماه آبان برگزار می شود، پذیرفتنی می نماید. از سوی دیگر، در مازندران، همراه با این جشن، مراسمی خاص به نام «لال شیش» برگزار می شود که در آن به شکل نمادین از ترکه یا چوبی (= شیش به زبان محلی) استفاده می شود و این مراسم به فرضیه ارتباط این جشن با ایزد نباتی قوت می بخشد. افزون بر آن، «لال شیش» گستره وسیعی از اساطیر کهن مربوط به گیاهان و نباتات را بازمی تاباند که بخش دوم این پژوهش به کارکردهای اسطوره ای آن معطوف شده است.
خلاصه ماشینی:
"حتی ضحاک نیز هنگامی که وارد کاخ میشودو فریدون را در کنار ارنواز وشهرنواز میبیند،قصد حمله و جدال با فریدون را ندارد،بلکه میخواهد ارنواز وشهرنواز را به هلاکت برساند: {Sبه مغز اندرش آتش رشک خاست#به ایوان کمند اندر انداخت راست#همان تیز خنجر کشید از نیام#نه بگشاد راز و نه برگفت نامS} {Sبه چنگ اندرش آبگون دشنه بود#به خون پریچهرگان تشنه بودS}(فردوسی 1379:ابیات 1000-1002) اهریمن-در سراسر این داستان،ضحاک با بدی،دیو و نیروهای اهریمنی درپیوند است(همان:بیت 744،755،882،785،977 و...
6 raeY E} فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطورهشناختی س 8-ش 26-بهار 91 بررسی کارکردهای«لال شیش»در جشن«تیرماسیزهشو»و تحلیل زمینههای اسطورهای آن دکتر رضا ستاری-مرضیه حقیقی استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران-کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران چکیده {IBبیشتر پژوهشگران خاستگاه اصلی جشن تیرماسیزهشو را تیراندازی آرش کمانگیر،طلوعستارۀ تیشتر(ایزد باران)و جشن بارانخواهی دانستهاند،اما نکته این است که این جشن-دستکم در مازندران-خاستگاه دیگری غیر از طلب باران میتوانسته داشته باشد و آنتقدیس و گرامیداشت ایزدی نباتی بوده که در ماه آبان و شروع زمستان بزرگ-بنا برگاهشماری زردشتی-به زیر زمین میرفته و با آغاز تابستان بزرگ،یعنی در ابتدای بهار سر ازخاک برمیآورده است.
این ایزد که در اوستا،نامچهارمین آفرینگان مهم و مشهور است(اوستا 1370:901)،«در آغاز زمستان،کهبنابر گاهشماری باستانی،در اول آبان ماه قرار دارد به درون زمین میرود»(آموزگار1386:423)و موجب رویش گیاهان در فصل گرم سال و رسیدن میوهها میشود(کراسنوولسکا 1382:125-126).
تولد دوباره این ایزد در بهار،نوروز بزرگ را به وجود آورده،اما ممکن است باتغییرات گاهشماری و نیز،همسانی واژۀ تیر در تیر روز از تیر ماه با تیر آرش،باتوجه به اینکه ماه تیر در تقویم جلالی در تابستان است،این جشن نیز،به تیرگان کشیده شده باشد."