چکیده:
توجه به جنبههای مختلف زندگی حضرت ختمی مرتبت صلیاللهعلیهوآله ، مورد عنایت
ویژهی دانشمندان مسلمان بوده است. یکی از نویسندگان که به شیوهی خاصی، به
شخصیت حضرت رسول اکرم صلیاللهعلیهوآله نگریسته، قاضی عیاض (467 ـ 544 ق)
میباشد. اثر مشهور وی با عنوان الشفاء بتعریف حقوق مصطفی، به شیوهی
کتابهای شمائل النبی و دلائل النبوة تألیف شده و از اهمیت خاصی نزد دانشمندان
مسلمان برخوردار است و چندین شرح و تعلیقیه بر آن نگاشته شده است.
قاضی عیاض در الشفاء، از آیات قرآنی که در شأن و منزلت پیامبر گرامی اسلام
نازل شده و نیز از احادیث نبوی، استفاده نموده و جنبههای مختلف شخصیت پیامبر
اسلام را توصیف نموده است و به بسیاری از تهمتها و افسانههای ساخته شده در
مورد حضرت رسول صلیاللهعلیهوآله پاسخهای منطقی و محکمی داده است.
در این نوشتار ضمن بررسی شرح حال قاضی عیاض و اشاره به آثار او، مروی بر
کتاب الشفاءانجام شده است.
خلاصه ماشینی:
"قاضی عیاض، محضر استادان بسیاری را درک کرده بود؛ به قول ابن ابار، حدودا صد استاد را دیده بود که در بین آنها، اسم ابوبکر محمد بن عبدالله بن احمد بن عربی معارفی،7 ابوعلی الصدفی،8 ابوالولید بن رشد و صدها استاد برجستهی اندلس، به چشم میخورد.
12 عیاض، مدتی طولانی در شهر بسته قضاوت میکرد، لذا معروف به قاضی شده بود؛ چنان که از منابع برمیآید وی در قضاوتش راه عدل در پیش گرفت به گونهای که فتح بن علی بن احمد، مؤلف قلائد العقیان را، که کتاب خود را به نام قاضی عیاض تألیف نموده بود، به خاطر شرب خمر، حد زد.
منابع کتاب الشفاء مهمترین منبع قاضی عیاض، در تألیف این اثر، قرآن کریم و برخی از تفاسیر، هم چون تفسیر قرطبی و تفسیر ابن کثیر میباشد و پس از آن دو، بیش از همه از سنن ابن ماجه، دار قطنی، ابوداود و صحاح سته، بهره برده است.
41 قاضی عیاض، در موضوعات تاریخی نیز چند اثر مهم تألیف کرده از جمله کتاب جامع التواریخ (التواریخ) میباشد و به قول ذهبی، فزونترین تمام آثارش میباشد که در آن، اخبار ملوک اندلس و مغرب را گردآوری نموده و همهی جوانب اخبار سبته و علمای آن را بررسی کرده است.
43 او هم چنین کتاب الفنون السته فی اخبار سبته را در مورد شهر سبته نوشت و ابن خطیب، این اثر را از جمله منابع خویش بر شمرده است."