چکیده:
نامهای جغرافیایی واژگانی هستند که در طول تاریخ برای نامیدن یک مکان ساخته شده و به کار رفته اند. بررسی این نامها از دیدگاه زبان شناسی تاریخی می تواند ما را در به دست آوردن آگاهیهای تاریخی از زبان و فرهنگ مردمان ساکن در آن ناحیه یاری دهد. این مقاله، پس از تعریف جاینام، جاینام شناسی و رابطه آن با زبان شناسی تاریخی و ریشه شناسی را نشان می دهد. پس از آن به دسته بندی جاینامها پرداخته و در هر مورد مثالهایی به ویژه از استان همدان ارائه می کند. سپس روشی برای مطالعه جاینامها ارائه نموده و به تشریح منابع مورد استفاده در جاینام شناسی ایران و ضرورت تدوین فرهنگ جاینامها می پردازد
خلاصه ماشینی:
"بنابراین دست آورد زبانشناسی تاریخی ، شناخت دگرگونیهای صوری و معنایی واژه از دیدگاه علمی و ریشه شناسی عالمانة آنهاست ، که این خود از آنچه که در بسیاری کتابهای تاریخی پیشینیان به عنوان «وجـه تسمیة » نامهای جغرافیایی آمده است و کوشش آنها را برای تحلیل معنایی و بیـان وجـه اشـتقاق جاینامهـا نشان می دهد، جلوگیری می کند.
(رفـاهی ،١٣٨٠: فـصل هـشتم ؛ شارق،١٣٨٥: ٥) از سوی دیگر جاینامشناسی از دیدگاه موضوع و جاینامها از نظر بنیان نامگذاری و نیز عناصـر تـشکیل دهندة آنها به چندین گروه دسته بندی می شوند که گزیدهای از آن به شرح زیر است : الف - جاینامشناسی از نظر موضوعی به چهار گروه تقسیم می شود: (رفاهی ،٩١-٩٧ و شارق:٦) ١- جاینامشناسی عمومی : به بررسی و تحقیـق دربـاره قانونمنـدیها و روشـهای کلـی جاینـامشناسـی می پردازد، همچنین با استفاده از تجربیات منطقه ای و محلی ، نتایج کلی را به صورت واحد در می آورد.
ط- چینی : واژه (های فرهنگی ) و نامهای ایرانی ، به ویژه فارسی میانه و سـغدی کـه از جملـه در نتیجـة تبادلات بازرگانی سغدیها در جادة ابریشم و مناسبات سیاسی ساسانیان با چین به منابع چینی راه یافته است که پژوهش و بررسی نظاممند آنها، بر اساس بازسازی چینی میانه ، هنوز در آغاز راه است (اشـمیت ، ١٣٨٢: (176-172 ٥-١-٢- منابع پس از اسلام ٥-١-٢-١-کتابهای تاریخی ، جغرافیایی ، سفرنامه ها و دیگر آثار نویسندگان مسلمان، منابع بسیار غنـی ، ارزشمند و مهم در جاینامشناسی ایران هستند.
از این روی وجود زبانهای مختلف ایرانی و غیر ایرانی و همچنین وجـود زبانهـای خـاموش بررسـی جاینامهای ایران را از دیدگاه زبانشناسی دشوار ساخته است (شارق، ١٣٨٥ :١١و١٢) ٧- تدوین فرهنگ جاینامها با استفاده از دستمایه های موجود- که همان جاینامهای بررسی شده است - می توان فرهنگی یک زبانـه تدوین کرد."