چکیده:
در این پژوهش با محوریت مضمون تمنا در تئوری روانکاوی لکان، خوانشی نو از خسرو و شیرین نظامی ارائه و تعاریف تازه ای از شخصیت های اصلی داستان و جایگاه هر یک از آنها به دست داده شده است. برای روشن شدن مفهوم تمنای لکانی، ابتدا مقوله های تمنا/آرزومندی، مطلوب گمشده، ژوئی سانس/ تمت، تعین ما بعدی، رانش، خلا /هیچی از روانکاوی لکان را که با موضوع این پژوهش همسو هستند، شرح داده شده، سپس در پایان هر مقوله بخش های مختلف داستان همراه با نمونه ای از متن تعریف و تحلیل شده است. این پژوهش در بررسی خود بدین نتیجه رسیده است که ارتباط خسرو با شیرین، مریم و شکر بر اساس جستجوی «مطلوب گمشده» شکل گرفته است؛ در مسیر این جستجو، مریم و شکر نقش مطلوب های کوچک و جزئی را برای خسرو ایفا کرده اند و شیرین به دلیل به تاخیر افکندن وصال، برای خسرو این توهم را پیش آورده که مطلوب اصلی آرزومندی است؛ در حالی که پس از وصل، مطلوب گمشده همواره دست نیافتنی و جستجوی خسرو به دلیل حضور او در امر خیالی لکان، همچنان بی پایان خواهد ماند.
خلاصه ماشینی:
"چنان آشفته شد خسرو بدان گفت#کزان سودا نیاسود و نمیخفت همه روز این حکایت باز میجست#جز این تخم از دماغش بر نمیرست در این اندیشه روزی چند میبود#به خشک افسانۀ خرسند میبود چو کار از دست شد دستی برآورد#صبوری را به سرپایی درآورد (ص 54:ب 6-12) این تمنا هنگام دستور دادن خسرو به شاپور برای باز جستن شیرین نیز دیده میشود: تو را باید شدن چون بتپرستان#به دست آوردن آن بت را به دستان (ص 55:3) تجلی مطلوب تمنا در شیرین سویۀ دیگر داستان است؛جایی که شاپور در طلب شیرین به ارمن میرود و صورت خسرو را به شیرین نشان میدهد: چو خودبین شد که دارد صورت ماه#بر آن صورت فتادش چشم ناگاه بیاوردند صورت پیش دلبند#بر آن صورت فرو شد ساعتی چند نه دل میداد از او دل برگرفتن#نه میشایستش اندر بر گرفتن به هر دیداری از وی مست میشد#به هر جامی که خورد از دست میشد چو میدید از هوس میشد دلش سست#چو میکردند پنهان باز میجست (ص 60:7-12) در این ابیات نگهبانان صورت را از شیرین پنهان میکنند؛اما میل به مطلوب در شیرین شکل گرفته است و او اکنون در مسیر جستجو قرار گرفته است: دریدند از هم آن نقش گزین را#که رنگ از روی بردی نقش چین را چو شیرین نام صورت برد گفتند#که آن تمثال را دیوان نهفتند پری زار است از این صحرا گریزیم#بصحرای دگر افتیم و خیزیم (60:15-17) تمنا و میلی که در جان شیرین است با پاره پاره کردن صورت نیز از بین نمیبرد."