چکیده:
حضور اندیشه فطری توحید در دوره عتیق هند و ایرانی، از روی مدارک مکتوب (ریگ ودا و یشت های قدیم اوستا) به خوبی قابل اثبات است، توحید را به تبع سید حیدر آملی، به دو قسم الوهی و وجودی (یا به عبارت دیگر، دو قسم ظاهری و باطنی) تقسیم می توان کرد. به علاوه، از تعبیر توحید شهودی یا وحده الشهود نیز غافل نباید بود. نسبت دادن پولی تئیسم (مذهب شرک) و یا حتی هنوتئیسم (توحید نوبتی) به مردم هند و ایران در عهد باستان، نسبتی است باطل. در سنت یزدانی، اندیشه حضور ذات یگانه ای مطرح است که آن ذات در جلوه های بسیار و اسم های بی شمار، پدیدار آمده است. در بخش دیگر، بر اساس تطبیق های ملهم از دیدگاه جاویدان خرد، به تطور اسم های دوگانه «ورونه- میتره» در ودا و «اهوره - میثره» در تعلیم کیومرثی، به دو اسم اهوره - مزدا در تعلیم زردشتی اشاره شده است. خداوند «بخشاینده - مهربان» تعبیری شگرف از عارفی رازآشنا چون سلمان فارسی است.
خلاصه ماشینی:
"چکیده: حضور اندیشۀ فطری توحید در دورۀ عتیق هند و ایرانی،از روی مدارک مکتوب(ریگ ودا و پشتهای قدیم اوستا)به خوبی قابل اثبات است،توحید را به تبع سید حیدر آملی،به دو قسم الوهی و وجودی(یا به عبارت دیگر،دو قسم ظاهری و باطنی)تقسیم میتوان کرد.
گذشته از این شواهد،نفس اینکه هریک از کارها و خصوصیتهایی که به یک ایزد ودایی نسبت داده شده اغلب به ایزدان دیگر هم منسوب است،خود مؤیدی است بر اینکه ایزدان گوناگون ودایی مانند ورونه،میتره،اگنی و اندره همگی نامهای گوناگون حقیقت یگانهای است که اگرچه در مظاهر خود پدیدار آمده است،مع ذلک به ذات خویش در عین خفا و بطون خواهد بود.
آنچه دربارۀ آیین وداها به ویژه ریگ ودا گفته شد،یعنی اینکه دوره52ها و اسوره53های ودایی در سنت هندو،اسمهای ذات حق(برهمن یا اتمن)به شمار میروند،در باب ایزدان ایرانی نیز صادق خواهد بود.
میثره-اهوره خود تابع ذات بینام و نشان است(مجهول مطلق)و این نکتۀ مهم را از برخی اشارات مذکور در ریگ ودا میتوان استنباط کرد )83-19:llov,5791.
درباره میتره/میثره(مهر)هند و ایرانی نیز با استمداد از تعلیمات جاویدان خرد میتوان گفت که از معاین هفتگانۀ مرتبط با مهر،یعنی نور علم،عشق،وفای به عهد،قربانی کردن، عدالتپروری،نجاتبخشی و سلحشوری(که هر هفت معنی59را از متون ودایی و اوستایی میتوان استنباط کرد)،از همه مهمتر،روشنایی آگاهی است.
دانشمند بزرگ رشتۀ تاریخ ادیان،میرچا الیاده،در آثار متعدد خود،دربارۀ اصلاحی که زردشت در محیط خویش پدید آورد(که بنا به کتاب ادیان ایران باستان،نوشتۀ نیبرگ،یادآور کار بزرگ پیامبر اسلام(ص)در محیط جاهلی جزیرة العرب است)،نکتهای آورده که سخت گرانبهاست و در مطالعات ایرانی کمتر به آن توجه شده است."