چکیده:
بحث تعادل و تراجیح یا بحث تعارض ادله از مباحث مهم اصولی است که جایگاه خود را از خاتمه و مباحث حاشیه ای اصول فقه، به حدی به مباحث پایه ای اصول و فقه الحدیث تغییر داده است که برخی آن را از مهمترین مسائل اصولی و فقه الحدیثی بر شمرده اند. تعارض بین دو دلیل گاه غیرمستقر است، گاه مستقر. تعارض بین دو دلیل غیر مستقر از رهگذر جمع عرفی مرتفع و از دایره بحث خارج می شود، مانند دو دلیل عام و خاص و مطلق و مقید؛ اما تعارض بین دو دلیل مستقر یا از هر جهت (سند، دلالت و جهت صدور) همتا و متعادلین هستند و دو گزینه تساقط هر دو یا تخییر بین آن دو، مورد توجه اصولیان و علمای فقه الحدیث قرار گرفته یا یکی از دو دلیل دارای امتیاز بر دیگری است. این امتیاز یا در اخبار علاجیه ذکر شده یا در روایات مزبور ذکر نشده است. در چنین موردی دو گزینه تخییر و ترجیح دلیل دارای مزیت، مورد توجه قرار گرفته و گزینش هر یک راه ویژه ای را در استنباط احکام شرعی از دلایل متعارض، فرا راه مجتهد می نهد. ما در این مقاله بر آن شدیم ابتدا بحث تعریف تعارض، علت وجود آن، راههای حل تعارض و همچنین مرجحاتی که ما را در این راه کمک می کنند را بررسی کرده و با آوردن نمونه هایی از احادیث متعارض، روشهای حل تعارض را بیان نماییم
خلاصه ماشینی:
محمد بن إسماعیل عن الفضل بن شاذان عن ابن أبی عمیر عن هشام بن الحکم و غیره عن أبی عبد الله علیه السلام قال خطب النبی صلی الله علیه و آله بمنی فقال أیها الناس ما جاءکم عنی یوافق کتاب الله فأنا قلته و ما جاءکم یخالف کتاب الله فلم أقله »13 منظور از عرضه روایات برقرآن به این معنی است که مضمون روایات نباید با قرآن اختلاف تباینی داشته باشد، اماتقیید مطلق یا تخصیص عام، یا تفصیل اجمال، مخالفت محسوب نمیشود؛ زیرا تصریح قرآن کریم است که رسول خدا صلی الله علیه و آله عهده دارتبیین جزئیات و تفصیل کلیات شریعت است: خداوند سبحان دین اسلام را با انتخاب خاتم الانبیا برگزید و اصول اسلام از عقائد و احکام آن را در آیاتی محکم نازل فرمود و تفصیل آن را جداگانه به پیامبرصلی الله علیه و آله وحی فرمود تا آنچه را در قرآن نازل فرموده برای مردم بیان نماید (وأنزلنا إلیک الذکر لتبین للناس ما نزل إلیهم ولعلهم یتفکرون((نحل:44) و در سوره مبارکه مائده، آیه91 که میفرماید:﴿وأطیعوا الله وأطیعوا الرسول﴾ یعنی خدا و پیامبر خدا را اطاعت کنید، و در سوره مبارکه حشرآیه 7 میفرماید: ﴿وما آتاکم الرسول فخذوه و ما نهاکم عنه فانتهوا واتقوا الله إن الله شدید العقاب﴾ یعنی هرچه پیامبر به شما داد بستانید و از هر چه شما را منع کرد اجتناب کنید.
تعارض احادیث زمینه پیدایش فقه الحدیث احادیث چون در زمانهای مختلف برای مخاطبان متفاوت صادرشده و توسط راویان گوناگون نقل گردیده، گرفتار تعارضات و تحریفات گشته است، برای حل تعارضات و تحریفات و فهم محتوای آن، دانشهایی به نام «مختلف الحدیث» «فقه الحدیث» پدیدآمد، تا در کنار علم رجال و درایه، علاوه بر تنقیح سند حدیث، مطابقت متن حدیث با قرآن و سنت قطعی پیامبرصلی الله علیه و آله را نیز بررسی نماید؛ زیرا: اولا: انگیزه کذب در میان صحابه و دیگران نسبت به پیامبرصلی الله علیه و آله زیاد بوده است تا آنجا که حضرت فرمودند: «من کذب علی متعمدا فلیتبوأ مقعده من النار» هر کس که متعمدا بر من دروغ ببندد، پس جایگاه او پر از آتش میشود.