چکیده:
نظامی گنجوی، در نگرشی غالب، بیشتر به شاعری تغزلی و پیرو مکتب غنایی شهرت یافته است اما واکاوی دقیق آثار وی حقیقتی دیگرگونه از سیمای واقعی نظامی برای انسان امروزی بازگو می کند که همانا ساحت خردورزانه و تعلیمی او و سخن پردازی هنرمندانه و پرشگرد او در پروردن معنی و خلق شعر حکمی و انسانی است. توجه به پیوند هنرمندانه صورت کلام او با معانی بلند و در نتیجه فربگی کلام حکیمانه اش، تصویری جامع الاطراف از نظامی به نمایش می گذارد که تک ساحتی و یکسونگری ذهنی را از او بازمی دارد. از این روست که عموم آموزه های وی جنبه های جهانی به خود گرفته و پیامی نو برای انسان امروز به ارمغان آورده است. این پژوهش بر آن است که جنبه های جهانی و پیامهای انسانی شعر نظامی را با تاکید بر مخزن الاسرار بررسی نماید. روش پژوهش در این نوشتار، توصیفی- تحلیلی با تکیه بر رهیافت هرمنوتیک است که با استقصا درآثار نظامی، بویژه مخزن الاسرار و به روش اسنادی صورت گرفته است. از نتایج کاربست این رهیافت علمی و تتبع در آثار یادشده برمی آید که از نظر این شاعر بزرگ، توجه به خویشتن شناسی و تامل در ساحتهای بیکران وجود آدمی، راهکاری اساسی برای رهایی از قید و بندهایی است که مخل آرامش فکری و روحی انسان است. از این رو، اهمیت دادن به مکانت و کرامت انسان در گردونه هستی و نفی خشونت و دعوت به نیکی و صلح، از محورهای عمده پیامهای نظامی است و تاویلات ویژه و نگـاه وی به جهـان با رویکرد ی فرازمانی و فرامکانی، حکایت از جهانی بودن پیامهای او دارند.
Nezami is known as a lyric poet who follows the lyric school، but a investigation of his works، shows that he is eloquent، wise man and witty (skillful) superior in creation of meaning. He is a world-wide scholar and a powerful poet who is not only as the producer of meaning but also has such a power that can make a complex poetic and artistic elements in his work with new messages to the modern people. With a descriptive-analytical approach، the researchers have made a complete investigation in Makhzan-al-Asrar and Iqbal Nameh to reveal their universal and humanistic messages. The results of the study clearly show that the main theme of his works refers to the potentials of human existence which can bring peace to human mind. Among Nezami's teachings are the dignity of human life which urges for security and peace and also opposition against any transgression.
خلاصه ماشینی:
"{Sچون فلک از پای نباید نشست# تا سخنی چون فلک آری به دست# بر صفت شمع سرافکنده باش# روز فرومرده و شب زنده باشS} (همان،ابیات 509-510) از عوامل انحطاط و رکود بشر،راضی بودن به وضع موجود است و گاه نیز علت این انحطاط،عجب و غرور ناشی از شیفتگی نسبت به دستآوردهای فعلی خود است: {Sسینه مکن گر گهر آری به دست# بهتر از آن جوی که در سینه هستS} {Sبه که سخن دیر پسند آوری# تا سخن از دست بلند آوریS} (مخزن الاسرار،ابیات 513-514) البته بلندهمتی با رعونت نفس و عجب و غرور متفاوت است،بلندهمتی باید به کسب هنر و فضیلت منتهی شود،به همین دلیل توصیه شده است،هنر و فضیلت را در هرجا و نزد هرکس یافتید،طلب کنید: {Sدل به هنر ده نه به دعویپرست# صید هنر باش به هرجا که هست# بس که بباید دل و جان تافتن# تا گهری تاج نشان یافتنS} (همان،ابیات 1861-1862) 3-2-1-تأکید بر مسئولیتپذیری انسانی نظامی با توجه به آموزههای دینی،اخلاقی و تربیتی،یکی از لوازم زندگی اجتماعی و از مقومات آسایش عموم انسانها را پایبندی مردم به مسئولیتها و پیمانها میداند؛زیرا زیبندهترین صفت آدمی،وفای به عهد است: {Sنیست بر مردم صاحب هنر# خدمتی از عهد،پسندیدهتر# دست وفا در کمر عهد کن# تا نشوی عهد شکن،جهد کنS} (همان،ابیات 1344-1345) 4-2-1-قناعتورزی یکی از معضلات مهارناپذیر دنیای مدرن،مصرفزدگی پیاپی و درهم تنیده است."