چکیده:
مقاله حاضر درصدد بیان نقش واسطههای فرهنگی در حفظ و نشر میراث شیعه در فاصله زمانی پیش از تدوین کتب اربعه است. واسطههای فرهنگی یعنی کسانی که با انجام سفرهای علمی، میراث و معالم شیعی را به نقاط مختلف برده و نشر دادند و یا با استفاده از میراث شهرهای حدیثی به نشر آن در مناطق خود پرداختند. اگر سفرهای علمی برخی از بزرگان راویان احادیث اهلبیت : نبود، امروز بخش زیادی از تراث مکتوب شیعه از بین رفته بود. در اکثر روایات کتب اربعه نام این واسطههای فرهنگی در سلسله سند به چشم می خورد که اهمیت این سفرها را میرساند. برخی از کتابهای اصحاب ائمه و روایات آنان فقط از طریق همین سفرها به ما رسیده است. با شناخت این سفرها سرگذشت تراث اصحاب به خوبی روشن می شود.
خلاصه ماشینی:
"ب) نقش فضل در حفظ و نشر میراث اکثر روایاتی که در کتب اربعه از فضلبن شاذان موجود است، از محمدبن ابی عمیر[5] و صفوانبن یحیی[6] و حمادبن عیسی[7] است و از این چند نفر به مقدار اندکی نقل میکند.
(امین عاملی، ج 10، ص 329) شیخ طوسی نیز در رجال خود در ترجمه محمدبن حسنبن ولید میگوید : «تلعکبری با اینکه ابن ولید را ملاقات نکرده است از او نقل میراث میکند لکن اجازهای از طرف او و به دست دوستش جعفربن حسینبن مؤمن به تلعکبری داده که در آن اجازه روایت جمیع روایاتش را به تلعکبری داده است.
اما چیزی که این سفر دوم را تقویت میکند گفتار شیخ در رجال او است: «تلعکبری از علیبن حسین روایت میکند و میگوید: از علیبن حسین در سالی که تناثر نجوم بود که وی در آن سال وارد بغداد شد، سماع حدیث داشته و اجازه همه کتابهایش را اخذ کردم.
» (طوسی، رجال، ص 432) اگر بخواهیم با تفسیر نجاشی از سال تناثر نجوم؛ یعنی سال 329، این کلام شیخ را تفسیر کنیم، باید گفت: تلعکبری در سال 329 از علیبن حسین استماع حدیث داشته است؛ همان سالی که بنا بر نقل نجاشی، علیبن الحسین وفات کرده است.
»[31] (نجاشی، ص 58) به قرینه ملاقات وی با امام عسکری 7، میبایست حسین بعد از سال 250 هجری و قبل از 300 هجری درگذشته باشد، زیرا سعدبن عبدالله که میراث حسینبن سعید را از احمدبن محمدبن عیسی نقل کرده است، در سال 299 یا 301 هجری وفات کرده است."