خلاصة:
کیسانیه نخستین فرقه امامیه است که در اواخر قرن اول پدید آمد و تحولات مهمی را در تاریخ اسلام به وجود آورد. این نخستین فرقه ای به شمار می آید که در آن ادعای مهدویت شــده است . این فرقه زیاد دوام نیاورد و به سبب انشعابات و دلایل دیگر، به تدریج در فرقه های دیگر مثل امامیه و غلات منحل شــد و ســرانجام منقرض گشت . کیسانیه که یکی از شاخه های اصلی شیعه به شمار می آید، این اسم به طور سنتی ، بر گروهی از شــیعه نهاده شــده که در چند سال بعد از عاشورا، قیامی را به رهبری مختار ســامان دادند. درباره پیدایش ، تداوم ، انشعابات و انقراض آن بسیار اختلاف است و به راحتی نمی توان در این باره سخن گفت و به نتیجه قطعی رسید. امروزه فرقه کیسانیه ، باقی نمانده و قرن ها پیش منقرض شــده ، اما این فرقه در حوادث قرن اول و دوم ، به ویژه در تاســیس خلافت عباســیان ، نقش بسیار داشته و بعد از آن ، زمینه پیدایش گروه هایی را فراهم ساخته و سرانجام منقرض شده است . تا زمان شهادت امام حسین (علیه الســلام ) هیچ اختلافی وجود ندارد که بتوان آن را به عنوان فرقه و یا انشــعابی شــیعی نامید و گزارش ها در این باره یکســان اســت و عموما کیسانیه را نخستین فرقه شیعی بعد از شهادت آن حضرت یاد می کنند؛ البته با این تفاوت که تاریخ و چگونگی شکل گیری آن در مقایسه با دیگر فرقه های شیعی ، به ویژه با توجه به ناپایداری آنها در قرون بعدی ، دارای ابهام ویژه ای است . نگارنده در این مقاله درصدد بیان منشــاء پیدایش فرقه کیسانیه و زدودن غبار از فرقه کیسانیه و با رویکردی متفاوت است .
ملخص الجهاز:
"در آغاز عصر عباسی خلیفه ابوجعفر منصور بر تدوین علوم مختلف و به ویژه علم حدیث و تاریخ تشویق می کرد، و پر واضح است این دو علم تحت نظارت حکومت قرار گرفت (العســکری ، ١٤٢٤: ١١٣، ١١٤؛ سخنینی ، ١٩٩: ٥٦، ٥٧) و راویان عباسی ها با ســاختن این فرقه و شــاخه های آن که تحت نظررهبری شخصیات انقلابی مشهور مانند حمزه بن عماره بربری و بیان بن سمعان تمیمی پرداختند، به نظرمی رسدکه هدف اولی برای آنها اثبات امامت محمد حنفیه که بین بخش های بزرگی از شیعه منتشر بود، و آن تلاشی که با قیام هایی که یگان های نظامی خراسانی در لشکر عباسی و موالی به علویان بعد از آشکار شدن فرماندهی آن و به ویژه ابومسلم خراسانی حقیقت تبلیغات عباســی و جعلی بودن وصیت غیر واقعی و اعتراض رهبری خاندان علوی بر این ادعا همزمان بود( البغدادی ، ج ١٠، ٢٣؛ ابن الندیم ، نسخۀ کومبیوتریۀ؛ ابن الأثیر، ج ٣، ١٠٤؛ الطوســی ، ١٩٧٥: ٢٥٣؛ ابــن کثیر، ٩٣؛ أحمد بن إبراهیــم ، ١٩٩٩، فصل المکاتبات بین / النفس الزکیۀ و الســفاح ) و در اواخر این دوره عملیات ساختگی تاریخی در رویارویی این فرقه دینی نشانه ی دیگری غیر از اعتقاد به امامت "ابن حنفیه " مانند ساختن شاخه ایی از آن که ادعای امامت برای عباس بن عبدالمطلب و متهم کردن بعضی شاخه های آن در اعتقاد به مهدویت محمد بن حنفیه و غیبت آن ســپس بازگشت آن درآخر زمان اتخاذ کرد."